Page 116 - jirmunski
P. 116
tor Jirmunski
göndәrir, Selcan xatun onlarla savaşa girir, onları mәğlub etmәk-
dә nişanlısına kömәk edir. Evә dönәrkәn Oğuz bahadırı fikirlәşir
ki, arvadı onu xilas etmәsi ilә lovğalanmağa başlayacaq. Bunu
öz kişi qüruruna sığışdırmayan qәhrәman, Dunay kimi, öz arva-
dını öldürmәyi qәrara alır vә onu oxatma yarışına çağırır. Selcan
xatun öncәdәn oxun dәmir ucluğunu çıxarıb birinci atır, belә ki,
“onun başının biti ayağının altına düşür”. Gözәlin alicәnablığına
heyran qalan Qanturalı onu әfv edir: faciәvi toqquşma burada
xoşbәxt sonluqla bitir.
Qanturalının elçiliyi haqqında epik dastan XIV–XV әsrlәrin
tarixi adları vә faktları ilә bağlıdır. Kiçik Asiyanı әlә keçirmiş
Oğuz köçәri tayfaları Komnenlәrin Trabzon imperiyasını, Bizan-
sın bu yarımadadakı son qәlpәsini tәhdid altında saxlayırdılar.
Tarixi mәnbәlәrdә qeyd edilir ki, Trabzonun tam işğalınaqәdәrki
dövrdә (1464) türkman (Oğuz) başçılarının bir çoxu Trabzon
şahzadә qızları ilә evlәnmişlәr.121 1348-ci ildә türkman әmiri Tu-
rali bәy (vә ya Turkalı bәy) Trabzona hücum edir; onun oğlu
Kutlubәy 1351-ci ildә III Aleksey Komnenin bacısı, Trabzon
şahzadәsi Mariyanı özünә arvad edir.122
Elçilik haqqında bu dastan nağıl mәnşәyinә görә, görünür,
aid edildiyi tarixi zaman vә hadisәlәrdәn daha qәdimdir. Dunay
haqqında bılina ilә böyük süjet oxşarlığına (bahadır elçiliyindәn
öncә әrlә arvad – bahadır qız arasında oxatma yarışı) baxmaya-
raq, biz heç dә düşünmürük ki, burada iki süjet arasında genetik
әlaqә vardır. Hәr iki halda yarışmanın әsas motivi eynidir – kişi
qürurunun vә heysiyyәtinin zәdәlәnmәsi: bahadır әr istәmir ki,
kәbin yarışında mәğlub etdiyi pәhlәvan arvadı insanların gözündә
ondan güclü olsun. Bu, patriarxal ideya vә münasibәtlәrә әsasla-
nan yeni ictimai normaların meydana çıxmasına dәlalәt edir. Bu,
artıq әrlә arvad arasında әr üçün tәhqiramiz rәqabәtin olmasını
deyil, qeyd-şәrtsiz olaraq arvadın әrә tabe olmasını nәzәrdә tu-
turdu. Dunayla bahadır Nastasya, Qanturalı ilә Trabzon şahzadә-
si arasında tәkbәtәk döyüş haqqında hekayәtlәr eyniliklә iki icti-
mai, daha qәdim vә daha yeni normaların toqquşmasını әks etdi-
rir vә onlar bir-birindәn asılı olmadan bu toqquşmanın bәdii tә-
cәssümü kimi yarana bilәrdilәr.
116
göndәrir, Selcan xatun onlarla savaşa girir, onları mәğlub etmәk-
dә nişanlısına kömәk edir. Evә dönәrkәn Oğuz bahadırı fikirlәşir
ki, arvadı onu xilas etmәsi ilә lovğalanmağa başlayacaq. Bunu
öz kişi qüruruna sığışdırmayan qәhrәman, Dunay kimi, öz arva-
dını öldürmәyi qәrara alır vә onu oxatma yarışına çağırır. Selcan
xatun öncәdәn oxun dәmir ucluğunu çıxarıb birinci atır, belә ki,
“onun başının biti ayağının altına düşür”. Gözәlin alicәnablığına
heyran qalan Qanturalı onu әfv edir: faciәvi toqquşma burada
xoşbәxt sonluqla bitir.
Qanturalının elçiliyi haqqında epik dastan XIV–XV әsrlәrin
tarixi adları vә faktları ilә bağlıdır. Kiçik Asiyanı әlә keçirmiş
Oğuz köçәri tayfaları Komnenlәrin Trabzon imperiyasını, Bizan-
sın bu yarımadadakı son qәlpәsini tәhdid altında saxlayırdılar.
Tarixi mәnbәlәrdә qeyd edilir ki, Trabzonun tam işğalınaqәdәrki
dövrdә (1464) türkman (Oğuz) başçılarının bir çoxu Trabzon
şahzadә qızları ilә evlәnmişlәr.121 1348-ci ildә türkman әmiri Tu-
rali bәy (vә ya Turkalı bәy) Trabzona hücum edir; onun oğlu
Kutlubәy 1351-ci ildә III Aleksey Komnenin bacısı, Trabzon
şahzadәsi Mariyanı özünә arvad edir.122
Elçilik haqqında bu dastan nağıl mәnşәyinә görә, görünür,
aid edildiyi tarixi zaman vә hadisәlәrdәn daha qәdimdir. Dunay
haqqında bılina ilә böyük süjet oxşarlığına (bahadır elçiliyindәn
öncә әrlә arvad – bahadır qız arasında oxatma yarışı) baxmaya-
raq, biz heç dә düşünmürük ki, burada iki süjet arasında genetik
әlaqә vardır. Hәr iki halda yarışmanın әsas motivi eynidir – kişi
qürurunun vә heysiyyәtinin zәdәlәnmәsi: bahadır әr istәmir ki,
kәbin yarışında mәğlub etdiyi pәhlәvan arvadı insanların gözündә
ondan güclü olsun. Bu, patriarxal ideya vә münasibәtlәrә әsasla-
nan yeni ictimai normaların meydana çıxmasına dәlalәt edir. Bu,
artıq әrlә arvad arasında әr üçün tәhqiramiz rәqabәtin olmasını
deyil, qeyd-şәrtsiz olaraq arvadın әrә tabe olmasını nәzәrdә tu-
turdu. Dunayla bahadır Nastasya, Qanturalı ilә Trabzon şahzadә-
si arasında tәkbәtәk döyüş haqqında hekayәtlәr eyniliklә iki icti-
mai, daha qәdim vә daha yeni normaların toqquşmasını әks etdi-
rir vә onlar bir-birindәn asılı olmadan bu toqquşmanın bәdii tә-
cәssümü kimi yarana bilәrdilәr.
116
