Page 110 - jirmunski
P. 110
tor Jirmunski
rincә, bunun әsasında nişanlı oğlanın gücünün sınağa çәkilmәsi
kimi qәdim adәt dururdu.102 “Elçilik yarışmaları adaxlının cәldli-
yini, gücünü vә mәrdliyini, onun qaçış vә ya at belindә at çap-
maq bacarığını sınağa çәkmәklә yoxlanması mәqsәdini güdürdü”.103
Antik dövrün әsatirlәrindә vә epik dastanlarında gimnastika
vә döyüş oyunlarının real әnәnәlәrinә uyğun olaraq, belә sınaq-
lar kimi ya qaçış (at yarışı vә ya cәng arabası variantları ilә), ya
oxatma, ya әlbәyaxa döyüş göstәrilirdi. Mәsәlәn, Odissey Pene-
lopaya digәr adaxlılarla qaçışda qalib gәlәrәk qovuşur; Hippoda-
miyanı qazanmaq üçün Pelops onun atası Enomay ilә cәng ara-
basında yarışır; Danay öz qızının adaxlıları arasında qaçış üzrә
yarış tәşkil edir; Atalantanı qazanmaq üçün adaxlılar onun özü
ilә qaçışda yarışırlar, hәm dә mәğlub olan mәğlubiyyәtini öz ba-
şı ilә ödәyir. Oxatma yarışlarına, mәsәlәn, Herakl haqqında das-
tanda rast gәlinir: Evrit öz qızı İolanı o oğlana vermәyә söz verir
ki, o, ona oxatma yarışında qalib gәlsin. Herakl da Deyanira uğ-
runda Axeloyla vuruşur.104
Analoji dastanlar antik dövrün hüdudlarından kәnarda da ge-
niş yayılmışdır. Qәdim hind eposu “Mahabharata”da şahzadә
Draupadanın adaxlıları nәhәng oxun yayını dartıb fırlanan tәkә-
rin millәri arasından beş dәfә ataraq hәdәfi vurmalı idilәr. Bu ya-
rışda Arcuna qalib çıxır, onu özünә vә dörd qardaşına arvad apa-
rır (poliandriya, yәni qrup şәklindә nikahın qalıqları).105 Bu das-
tanın әsasında “svayamvara” qәdim hind adәti durur ki, buna
müvafiq olaraq hәrbi kastadan olan qız özü özünә nişanlı seçirdi
vә ya onun adaxlısı yarışın qalibi olurdu. Hind nağıllarında öz
poetik әksini tapmış bu adәt yaxın keçmişә qәdәr Hindistanın
bәzi yerlәrindә saxlanırdı.106
Sibir türk xalqlarının bahadırlıq nağıllarında evlilik yarışları
üçlüyü mövcuddur – atçapma (bayqa), oxatma vә әlbәyaxa
döyüş107. Bәzәn burada mövcud adәt-әnәnәyә әsasәn, adaxlılar
arasında döyüş yarışlarının (“möröy” vә ya “myoriq”) keçirilmә-
si dә nәzәrdә tutulurdu.108 Ancaq yaxın keçmişin real ictimai
tәcrübәsindә belә bir әnәnә, görünür, qeydә alınmamışdır. “Al-
pamış” qәhrәmanlıq eposunun özbәk variantı da adaxlılar arasın-
110
rincә, bunun әsasında nişanlı oğlanın gücünün sınağa çәkilmәsi
kimi qәdim adәt dururdu.102 “Elçilik yarışmaları adaxlının cәldli-
yini, gücünü vә mәrdliyini, onun qaçış vә ya at belindә at çap-
maq bacarığını sınağa çәkmәklә yoxlanması mәqsәdini güdürdü”.103
Antik dövrün әsatirlәrindә vә epik dastanlarında gimnastika
vә döyüş oyunlarının real әnәnәlәrinә uyğun olaraq, belә sınaq-
lar kimi ya qaçış (at yarışı vә ya cәng arabası variantları ilә), ya
oxatma, ya әlbәyaxa döyüş göstәrilirdi. Mәsәlәn, Odissey Pene-
lopaya digәr adaxlılarla qaçışda qalib gәlәrәk qovuşur; Hippoda-
miyanı qazanmaq üçün Pelops onun atası Enomay ilә cәng ara-
basında yarışır; Danay öz qızının adaxlıları arasında qaçış üzrә
yarış tәşkil edir; Atalantanı qazanmaq üçün adaxlılar onun özü
ilә qaçışda yarışırlar, hәm dә mәğlub olan mәğlubiyyәtini öz ba-
şı ilә ödәyir. Oxatma yarışlarına, mәsәlәn, Herakl haqqında das-
tanda rast gәlinir: Evrit öz qızı İolanı o oğlana vermәyә söz verir
ki, o, ona oxatma yarışında qalib gәlsin. Herakl da Deyanira uğ-
runda Axeloyla vuruşur.104
Analoji dastanlar antik dövrün hüdudlarından kәnarda da ge-
niş yayılmışdır. Qәdim hind eposu “Mahabharata”da şahzadә
Draupadanın adaxlıları nәhәng oxun yayını dartıb fırlanan tәkә-
rin millәri arasından beş dәfә ataraq hәdәfi vurmalı idilәr. Bu ya-
rışda Arcuna qalib çıxır, onu özünә vә dörd qardaşına arvad apa-
rır (poliandriya, yәni qrup şәklindә nikahın qalıqları).105 Bu das-
tanın әsasında “svayamvara” qәdim hind adәti durur ki, buna
müvafiq olaraq hәrbi kastadan olan qız özü özünә nişanlı seçirdi
vә ya onun adaxlısı yarışın qalibi olurdu. Hind nağıllarında öz
poetik әksini tapmış bu adәt yaxın keçmişә qәdәr Hindistanın
bәzi yerlәrindә saxlanırdı.106
Sibir türk xalqlarının bahadırlıq nağıllarında evlilik yarışları
üçlüyü mövcuddur – atçapma (bayqa), oxatma vә әlbәyaxa
döyüş107. Bәzәn burada mövcud adәt-әnәnәyә әsasәn, adaxlılar
arasında döyüş yarışlarının (“möröy” vә ya “myoriq”) keçirilmә-
si dә nәzәrdә tutulurdu.108 Ancaq yaxın keçmişin real ictimai
tәcrübәsindә belә bir әnәnә, görünür, qeydә alınmamışdır. “Al-
pamış” qәhrәmanlıq eposunun özbәk variantı da adaxlılar arasın-
110
