Page 106 - jirmunski
P. 106
tor Jirmunski
necә istifadә etmәyi ona izah edir. Bu vaxt Koroğlu ucadan “İndi
namәrdlәrin zamanı gәlib!” deyә qılıncını atır vә bir daha müba-
rizә aparmamaq qәrarına gәlir. Ancaq tezliklә özünü, öz arvadını
tüfәnglә silahlanmış quldur dәstәsindәn qorumağa mәcbur ol-
duqda, o, yenә dә öz köhnә silahına әl atır vә yenә dә mübarizә-
dәn qalib çıxır.90
Hәr iki dastan qәdim, vaxtı keçmiş xüsusi bahadırlıq şücaәti
vә qüdrәti ilә yeni dövrün döyüş şәraitinin vә “texnikası”nın real
şәrtlәri arasındakı ziddiyyәtlәri qaçılmaz edәn eyni ictimai situa-
siyadan törәmişdir. Hәr iki hekayәtdә xalq rәvayәti qәhrәmanla-
rının artıq yox olması barәdә danışılır. Ona görә dә ehtimal et-
mәk çәtindir: burada bir-birindәn asılı olmayan iki oxşar süjet
yaratmış tipoloji oxşarlıqdan, yoxsa Momçilanın qanadlı atı ha-
disәsindә olduğu kimi (bax: sәh.27), bütün Yaxın Şәrqdә mәşhur
olan rәvayәtin birbaşa tәsirindәn söhbәt gedir.
7
Elçilik haqqında epik dastanlar әksәr xalqlarda eposun inki-
şafının bütün mәrhlәlәrindә әn geniş yayılmış vә mәşhur süjetlә-
rә aiddir. Bu qrupdan olan süjetlәr nikah vә ailә münasibәtlәrinin
ardıcıl dәyişkәnliyini әks etdirir. Biz bunlarda hәm matriarxal
adәtlәrin qalıqlarını, hәm qızqaçırma ilә nikahı (nişanlı qızın ra-
zılığı olub-olmadan), hәm nikahın pulla alınmasını, ümumiyyәt-
lә, elçilik-nişanlanmanın formalarını aşkar edirik. Qәhrәmanın
tәk vә ya kömәkçisinin (qohumunun vә ya qardaşlığının) müşa-
yiәti ilә elçilik sәfәri feodal cәmiyyәtindә çoxsaylı, silahlanmış
vә özlәriylә çoxlu toy bәxşişlәri götürmüş bütöv bir dәstәnin
müşayiәti ilә, adi qızqaçırma – çәtin tәşkil edilmiş oğurlama vә
ya nişanlı qızın qaçırılması ilә әvәz edilir ki, burada, adәtәn, elçi-
lәr yad ölkәyә tacir, yaxud doğma torpaqlarından qovulmuş sәr-
gәrdan qiyafәsindә gәlirlәr.
Qәdim süjetlәr bu halda da әnәnә kimi bu әnәnәni doğurmuş
ictimai-ailә münasibәtlәrindәn daha uzun müddәt saxlanır, çünki
onlar epik ideallaşdırmanın vasitәsi kimi istifadә oluna bilir. An-
caq bunlar yeni ictimai normalarla sәrt qarşıdurmaya girdikdә
aradan qalxır vә yeni süjetlәr tәrәfindәn sıxışdırılır; digәr hallar-
106
necә istifadә etmәyi ona izah edir. Bu vaxt Koroğlu ucadan “İndi
namәrdlәrin zamanı gәlib!” deyә qılıncını atır vә bir daha müba-
rizә aparmamaq qәrarına gәlir. Ancaq tezliklә özünü, öz arvadını
tüfәnglә silahlanmış quldur dәstәsindәn qorumağa mәcbur ol-
duqda, o, yenә dә öz köhnә silahına әl atır vә yenә dә mübarizә-
dәn qalib çıxır.90
Hәr iki dastan qәdim, vaxtı keçmiş xüsusi bahadırlıq şücaәti
vә qüdrәti ilә yeni dövrün döyüş şәraitinin vә “texnikası”nın real
şәrtlәri arasındakı ziddiyyәtlәri qaçılmaz edәn eyni ictimai situa-
siyadan törәmişdir. Hәr iki hekayәtdә xalq rәvayәti qәhrәmanla-
rının artıq yox olması barәdә danışılır. Ona görә dә ehtimal et-
mәk çәtindir: burada bir-birindәn asılı olmayan iki oxşar süjet
yaratmış tipoloji oxşarlıqdan, yoxsa Momçilanın qanadlı atı ha-
disәsindә olduğu kimi (bax: sәh.27), bütün Yaxın Şәrqdә mәşhur
olan rәvayәtin birbaşa tәsirindәn söhbәt gedir.
7
Elçilik haqqında epik dastanlar әksәr xalqlarda eposun inki-
şafının bütün mәrhlәlәrindә әn geniş yayılmış vә mәşhur süjetlә-
rә aiddir. Bu qrupdan olan süjetlәr nikah vә ailә münasibәtlәrinin
ardıcıl dәyişkәnliyini әks etdirir. Biz bunlarda hәm matriarxal
adәtlәrin qalıqlarını, hәm qızqaçırma ilә nikahı (nişanlı qızın ra-
zılığı olub-olmadan), hәm nikahın pulla alınmasını, ümumiyyәt-
lә, elçilik-nişanlanmanın formalarını aşkar edirik. Qәhrәmanın
tәk vә ya kömәkçisinin (qohumunun vә ya qardaşlığının) müşa-
yiәti ilә elçilik sәfәri feodal cәmiyyәtindә çoxsaylı, silahlanmış
vә özlәriylә çoxlu toy bәxşişlәri götürmüş bütöv bir dәstәnin
müşayiәti ilә, adi qızqaçırma – çәtin tәşkil edilmiş oğurlama vә
ya nişanlı qızın qaçırılması ilә әvәz edilir ki, burada, adәtәn, elçi-
lәr yad ölkәyә tacir, yaxud doğma torpaqlarından qovulmuş sәr-
gәrdan qiyafәsindә gәlirlәr.
Qәdim süjetlәr bu halda da әnәnә kimi bu әnәnәni doğurmuş
ictimai-ailә münasibәtlәrindәn daha uzun müddәt saxlanır, çünki
onlar epik ideallaşdırmanın vasitәsi kimi istifadә oluna bilir. An-
caq bunlar yeni ictimai normalarla sәrt qarşıdurmaya girdikdә
aradan qalxır vә yeni süjetlәr tәrәfindәn sıxışdırılır; digәr hallar-
106
