Page 102 - jirmunski
P. 102
tor Jirmunski
önündә Momçilo İoann Kontakuzenin başçılığı altında birlәşmiş
Bizans vә türk qoşunları tәrәfindәn darmadağın edilir (1345-ci
il). Kantakuzenin özünün dediyinә görә, Momçilin taleyindә Pe-
riteoriya şәhәrinin әhalisinin xәyanәti başlıca rol oynadı: onlar
şәhәr darvazalarını açmaqdan imtina etmiş vә Momçila әlveriş-
siz şәraitdә, düşmәnin sayca ondan çox üstün olan qoşunu ilә şә-
hәr divarları önündә döyüşmәyә mәcbur olmuşdu. Momçilanın
arvadının xәyanәtkar olub-olmadığını demәk çox çәtindir: o, bu
hadisәlәrdә Ksanfiya şәhәrindә idi, ancaq şәhәr әlә keçirildikdәn
sonra Kantakuzen onu bütün mal-mülki ilә birgә sәrbәst burax-
mışdı vә onun xәyanәtkar olması haqqında şayiәlәr buradan qay-
naqlana bilәrdi.79
Sonradan bu tarixi mövzuya orta әsrlәr әdәbiyyatında yayıl-
mış xәyanәtkar qadın haqqında süjet әlavә olundu. Bir çoxları
hesab edirlәr ki, bunun elә bir әsası olmayıb, bu süjet fransız-ital-
yan cәngavәrlik romanı “Bovo d, Anton”da (bax: sәh.143) ov za-
manı qәhrәmanın xaincәsinә öldürülmәsi (bax: sәh.141 vә s.),
sәdaqәtli bacı-qardaşının kömәkçisi haqqında süjetlәrin tәsiri ilә
yaranmışdır.
Epos xain arvadı layiqincә cәzalandırır: Vukaşin әmr edir ki,
onu atın quyruğuna bağlayıb tikә-parça etsinlәr vә Momçilanın
etibarlı bacısı, Marko Kraleviçin gәlәcәk anası Yevfrosinya ilә
evlәnir.
İlkin olaraq bu epik süjetin Markın atası kral Vukaşinә heç
bir aidiyyәti olmayıb. Boqişiçin köhnә variantında (№ 97) Mom-
çiliçi alman banı (“ban od Nijemaüa”) yoldan çıxarır; yәqin ki,
ilkin tarixi mәnbәyә daha yaxın olan әksәr bolqar nәğmәlәrindә
dә Momçilanın rәqibi Vukaşin deyil: mәsәlәn, Miladinovların
variantında (№ 105), İstanbuldan olan şah Kostadin (bәlkә dә,
Bizans imperatoru İoannın epik tәcәssümüdür), digәrlәrindә isә
Sinam-paşa, qara arapin, Relya-Krılatisa, Qruya vә başqalarıdır.80
Görünür, dastan Vukaşinin adı ilә Serbiyada bu makedoni-
yalı kral obrazının miqyasının kiçildilmәsindә az rol oynamayan
siyasi antaqonizmlә bağlı әlaqәlәndirilmişdir. Ancaq dastan ifa-
çılarının Mark Kraleviçin doğuluşu ilә bağlı aşiqanә-qәhrәman-
lıq fonu yaratmaq hәvәsi daha әhәmiyyәtli olmuşdur. Bu epik
102
önündә Momçilo İoann Kontakuzenin başçılığı altında birlәşmiş
Bizans vә türk qoşunları tәrәfindәn darmadağın edilir (1345-ci
il). Kantakuzenin özünün dediyinә görә, Momçilin taleyindә Pe-
riteoriya şәhәrinin әhalisinin xәyanәti başlıca rol oynadı: onlar
şәhәr darvazalarını açmaqdan imtina etmiş vә Momçila әlveriş-
siz şәraitdә, düşmәnin sayca ondan çox üstün olan qoşunu ilә şә-
hәr divarları önündә döyüşmәyә mәcbur olmuşdu. Momçilanın
arvadının xәyanәtkar olub-olmadığını demәk çox çәtindir: o, bu
hadisәlәrdә Ksanfiya şәhәrindә idi, ancaq şәhәr әlә keçirildikdәn
sonra Kantakuzen onu bütün mal-mülki ilә birgә sәrbәst burax-
mışdı vә onun xәyanәtkar olması haqqında şayiәlәr buradan qay-
naqlana bilәrdi.79
Sonradan bu tarixi mövzuya orta әsrlәr әdәbiyyatında yayıl-
mış xәyanәtkar qadın haqqında süjet әlavә olundu. Bir çoxları
hesab edirlәr ki, bunun elә bir әsası olmayıb, bu süjet fransız-ital-
yan cәngavәrlik romanı “Bovo d, Anton”da (bax: sәh.143) ov za-
manı qәhrәmanın xaincәsinә öldürülmәsi (bax: sәh.141 vә s.),
sәdaqәtli bacı-qardaşının kömәkçisi haqqında süjetlәrin tәsiri ilә
yaranmışdır.
Epos xain arvadı layiqincә cәzalandırır: Vukaşin әmr edir ki,
onu atın quyruğuna bağlayıb tikә-parça etsinlәr vә Momçilanın
etibarlı bacısı, Marko Kraleviçin gәlәcәk anası Yevfrosinya ilә
evlәnir.
İlkin olaraq bu epik süjetin Markın atası kral Vukaşinә heç
bir aidiyyәti olmayıb. Boqişiçin köhnә variantında (№ 97) Mom-
çiliçi alman banı (“ban od Nijemaüa”) yoldan çıxarır; yәqin ki,
ilkin tarixi mәnbәyә daha yaxın olan әksәr bolqar nәğmәlәrindә
dә Momçilanın rәqibi Vukaşin deyil: mәsәlәn, Miladinovların
variantında (№ 105), İstanbuldan olan şah Kostadin (bәlkә dә,
Bizans imperatoru İoannın epik tәcәssümüdür), digәrlәrindә isә
Sinam-paşa, qara arapin, Relya-Krılatisa, Qruya vә başqalarıdır.80
Görünür, dastan Vukaşinin adı ilә Serbiyada bu makedoni-
yalı kral obrazının miqyasının kiçildilmәsindә az rol oynamayan
siyasi antaqonizmlә bağlı әlaqәlәndirilmişdir. Ancaq dastan ifa-
çılarının Mark Kraleviçin doğuluşu ilә bağlı aşiqanә-qәhrәman-
lıq fonu yaratmaq hәvәsi daha әhәmiyyәtli olmuşdur. Bu epik
102
