Page 100 - jirmunski
P. 100
tor Jirmunski
Tuklasdan (keçmişdә, yәqin ki, bütpәrәst şaman) vә quş-qızdan
götürmüşdür. Baba Tuklas quş-qızın qanadlarını oğurlayıb arva-
dı edir, qız onu hәmişәki kimi sonradan tәrk edir.74 Maraqlıdır ki,
rәsmi olaraq, özlәrini Edigeyin nәslinә aid edәn rus knyaz soyla-
rı – Yusupovlar vә Urusovlar Baba-Tuklas adını özlәrinin әfsa-
nәvi әcdadı kimi qoruyub saxlamışlar.75
Bu dastanın elementlәri qәhrәmanlıq eposuna da keçmişdir.
Rus dastanındakı Mixaylo Potık kimi qırğız eposunda Manasın
oğlu Semetey dә öz nişanlısını – qu-qız Ay-Çureyi öz sehrli
şünqar quşu Ağ-Şunkarın vasitәsilә әlә keçirir. Bir dastan varian-
tına әsasәn, Ay-Çurek Manasın müttәfiqi olan әfqan xanının qı-
zıdır vә o öz adaxlısına göbәkkәsmә nişanlıdır. Digәr, daha arxa-
ik versiyaya görә bu nağıl gözәli qırğız bütpәrәstlik mifologiya-
sında dağ heyvanlarının himayәdarı (sahibi) olan Kayıpın so-
yundandır. “Ay-Çurek” “gözәl Çurek” anlamında işlәdilir, (“çu-
rek” sözü qırğızca dişi ördәk, sürә demәkdir) “çurek” folklorda
gözәl qızın epiteti kimi mәcazi mәnada işlәnib. Bılinada Potıkın
vәfasız arvadından fәrqli olaraq Ay-Çurek ömrü boyu gәnc baha-
dırın sadiq hәyat yoldaşı olur.
İndiki halda Şәrq müqayisәli-etnoqrafik materialının bu işә
cәlb edilmәsi beynәlxalq nağıl süjetinin totemist әsaslarının açıl-
masına imkan verir. Baxmayaraq ki, Avropa, ayrıca olaraq isә
slavyan folkloru zәminindә bu, özünü elә dә aşkar büruzә ver-
mir.
Epik qәhrәmanın heyvan әcdadları haqqında hekayәtlәrә az
ehtimalla Miloş Kobiliçin (vә ya Obiliçin) “madyan”dan olması
motivi dә aiddir. “Kapitanın Leka bacısı” haqqında nәğmәdә
(Vuk, I, № 39. sәh.473–479) tәlәbkar gәlin Miloş Kobiliçi ya-
manlayaraq deyir ki, deyilәnә görә, sәn madyandan doğulmusan,
sәni madyan әmizdirib.
Digәr nәğmәlәrdә, mәsәlәn, Vuka Brankoviçin arvadı ilә
Miloşun arvadının mübahisәsi haqqında nәğmәdә, bu irad yum-
şaldılmışdır: eposun demokratik meyillәrinә uyğun olaraq, xalq
qәhrәmanını guya avara-sәrgәrdan çoban qız doğmuşdur vә onu
“madyan әmizdirmişdir”:
100
Tuklasdan (keçmişdә, yәqin ki, bütpәrәst şaman) vә quş-qızdan
götürmüşdür. Baba Tuklas quş-qızın qanadlarını oğurlayıb arva-
dı edir, qız onu hәmişәki kimi sonradan tәrk edir.74 Maraqlıdır ki,
rәsmi olaraq, özlәrini Edigeyin nәslinә aid edәn rus knyaz soyla-
rı – Yusupovlar vә Urusovlar Baba-Tuklas adını özlәrinin әfsa-
nәvi әcdadı kimi qoruyub saxlamışlar.75
Bu dastanın elementlәri qәhrәmanlıq eposuna da keçmişdir.
Rus dastanındakı Mixaylo Potık kimi qırğız eposunda Manasın
oğlu Semetey dә öz nişanlısını – qu-qız Ay-Çureyi öz sehrli
şünqar quşu Ağ-Şunkarın vasitәsilә әlә keçirir. Bir dastan varian-
tına әsasәn, Ay-Çurek Manasın müttәfiqi olan әfqan xanının qı-
zıdır vә o öz adaxlısına göbәkkәsmә nişanlıdır. Digәr, daha arxa-
ik versiyaya görә bu nağıl gözәli qırğız bütpәrәstlik mifologiya-
sında dağ heyvanlarının himayәdarı (sahibi) olan Kayıpın so-
yundandır. “Ay-Çurek” “gözәl Çurek” anlamında işlәdilir, (“çu-
rek” sözü qırğızca dişi ördәk, sürә demәkdir) “çurek” folklorda
gözәl qızın epiteti kimi mәcazi mәnada işlәnib. Bılinada Potıkın
vәfasız arvadından fәrqli olaraq Ay-Çurek ömrü boyu gәnc baha-
dırın sadiq hәyat yoldaşı olur.
İndiki halda Şәrq müqayisәli-etnoqrafik materialının bu işә
cәlb edilmәsi beynәlxalq nağıl süjetinin totemist әsaslarının açıl-
masına imkan verir. Baxmayaraq ki, Avropa, ayrıca olaraq isә
slavyan folkloru zәminindә bu, özünü elә dә aşkar büruzә ver-
mir.
Epik qәhrәmanın heyvan әcdadları haqqında hekayәtlәrә az
ehtimalla Miloş Kobiliçin (vә ya Obiliçin) “madyan”dan olması
motivi dә aiddir. “Kapitanın Leka bacısı” haqqında nәğmәdә
(Vuk, I, № 39. sәh.473–479) tәlәbkar gәlin Miloş Kobiliçi ya-
manlayaraq deyir ki, deyilәnә görә, sәn madyandan doğulmusan,
sәni madyan әmizdirib.
Digәr nәğmәlәrdә, mәsәlәn, Vuka Brankoviçin arvadı ilә
Miloşun arvadının mübahisәsi haqqında nәğmәdә, bu irad yum-
şaldılmışdır: eposun demokratik meyillәrinә uyğun olaraq, xalq
qәhrәmanını guya avara-sәrgәrdan çoban qız doğmuşdur vә onu
“madyan әmizdirmişdir”:
100
