Page 33 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ümumi dilçilik kursu

tutduğu mövqeyә dillә bağlılıq dәrәcәsinә görә iddia hüququ
olan fәnlәr mәcmusu öyrәnmәlidir.
Belәliklә, nitq fәaliyyәtinin öyrәnilmәsi iki hissәdәn
ibarәtdir: bunların biri әsasdır – onun predmeti dildir, yәni
nәsә mahiyyәtcә sosial, fәrddәn asılı olmayan bir şeydir... bu
elm tamamilә psixidir; o biri ikinci dәrәcәlidir – predmeti
nitq fәaliyyәtinin fәrdi tәrәfidir, yәni fonasiyanı da daxil
etmәklә, nitqdir... bu isә psixofizikidir.
Heç şübhәsiz, hәmin predmetlәrin hәr ikisi bir-biri ilә
sıx bağlı olmaqla, biri digәrini şәrtlәndirir: dil ona görә
lazımdır ki, nitq anlayışları olsun, bununla da effekt versin;
nitq isә ona görә lazımdır ki, dil tәşәkkül tapsın – tarixәn nitq
faktı dildәn hәmişә qabaq gәlir. Əgәr nitq aktında anlayışla
söz obrazı arasındakı assosiasiya әvvәlcәdәn yer tutmasaydı,
hәmin assosiasiya necә mövcud olardı? Digәr tәrәfdәn,
yalnız başqalarını dinlәmәklә biz öz ana dilimizi öyrәnirik,
dil yalnız saysız-hesabsız tәcrübәlәr nәticәsindә bizim
beynimizdә qәrarlaşır. Nәhayәt, dilin tәkamülü mәhz nitq
hadisәlәri ilә şәrtlәnir: bizim dil vәrdişlәrimiz başqalarını
dinlәyәrkәn aldığımız tәәssüratla dәyişir. Belәliklә, dillә nitq
arasındakı qarşılıqlı asılılıq müәyyәn edilir: dil eyni zamanda
nitqin hәm alәti (vasitәsi), hәm dә mәhsuludur. Lakin bütün
bunlar dillә nitqin tamamilә iki müxtәlif şey olmasına әngәl
törәtmir.
Dil hәr bir kәsin beynindәki izlәr mәcmusu olaraq
bütövlükdә kollektivdә mövcuddur; lüğәt kimi: tamamilә
eyni olan nüsxәlәr müxtәlif şәxslәrin istifadәsindә ola bilәr.
Belәliklә, dil hamının malik olduğu, eyni zamanda hamı
üçün ümumi olan, kimlәrә mәnsubdursa, onların iradәsindәn
kәnar bir şeydir. Dilin mövcudluğunun hәmin modulu
aşağıdakı formulla tәsәvvür edilә bilәr:

l+l+l+l.... = I (kollektiv örnәk)

33
Bәs hәmin bu kollektivin özündә nitq necә tәzahür edir?
Nitq – insanlar nә danışırsa, onun hamısının mәcmusudur;