Page 226 - Ferdinand de Sössür_Layout 1
P. 226

Ferdinand de Sössür

                   Gördüyümüz kimi, hәr şey “paraplazma”ya, rәqibin
               әnәnәvi formalarla yanaşı işlәdilmәsinә – bir sözlә, yeni
               yaranan formaya aparıb çıxarır. Bu zaman fonetik dәyişiklik
               әvvәlki vәziyyәti lәğv etmәdәn (honösem forması honörem lә
               әvәzlәnir) heç bir yeni şey irәli sürmәdiyi kimi analogiya ilә
               yaranma әvvәlki, әvәzedici formanın mütlәq itmәsi ilә bağlı
               olmur. Honor vә honös müәyyәn zaman әrzindә birgә mövcud
               olub bir-birlәrini әvәz edә bilmişdir. Lakin bir anlayış üçün
               dilә iki işarәlәyәn xas olmadığına görә, adәtәn ilkin forma,
               fәal olmadığından, әvvәl az işlәnir, sonra isә tamamilә itir.
               Bax elә bu, nәticәdә dәyişmә tәәssüratı yaradır. Analogiya
               ilә yaranma tәzahür edәr-etmәz, adama elә gәlir ki, әvvәlki
               vәziyyәt  (honös : honörem) ilә yeni vәziyyәtin  (honor :
               honörem) yaratdığı qarşılaşma fonetik tәkamül nәticәsindә
               meydana çıxa bilәr. Halbuki  honor-un meydana çıxdığı
               mәqamda hәlә heç nә dәyişilmir, belә ki, hәmin forma heç
               nәyi әvәz etmir; Honös-un itmәsi dә dәyişmә deyil, çünki bu
               hadisә birincidәn asılı olmur. Dil hadisәlәrinin hәrәkәtini
               izlәmәyin mövcud olduğu hәr yerdә  analogiya ilә yaranma
               vә әvvәlki formanın itmәsi iki müstәqil hadisәdir. Vә burada
               heç bir dәyişiklikdәn söhbәt gedә bilmәz.
                   Belәliklә, analogiyanı heç dә bir formanın başqa forma
               ilә әvәz olunması sәciyyәlәndirmir: bu öz tәsdiqini onda da
               tapır ki, yeni forma bütövlükdә ümumәn heç nәyi әvәz etmir.
               Alman dilindә konkret mәnalı istәnilәn isimdәn -chen vasitәsi
               ilә kiçiltmә bildirәn ad yaratmaq olar. Əgәr alman dilindә
               Elefantchen ‘fil balası’ (Elefant ‘fil’dәn) forması meydana
               çıxmışsa, әvvәl mövcud olan heç nәyi әvәz etmәmişdir.
               Belәliklә, fransız dilindә  pension ‘tәqaüd’:  pensionnaire
               ‘tәqaüdçü’, rėaction ‘ reaksiya’ rėactionnaire ‘reaksioner’ vә
               s. nümunәsi ilә  interventionnaire ‘intervensiya tәrәfdarı’,
               rėpressionnaire ‘repressiya tәrәfdarı’ kimi sözlәr yaratmaq
               olar.  Tamamilә aydındır ki, biz burada  honor-un әmәlә
               gәlmәsi prosesinә oxşar proseslә qarşılaşırıq; onların hәr ikisi
       226
               bir formulda birlәşir:
   221   222   223   224   225   226   227   228   229   230   231