Page 222 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ferdinand de Sössür

IV fәsil

ANALOGİYA

§1. Analogiyanın tәrifi vә nümunәlәr

Yuxarıda deyilәnlәrdәn belә bir nәticә çıxır ki, fonetik
dәyişmәlәr dilin hәyatında destruktiv amildir. Onların
әvәzlәnmә yaratmadığı hәr yerdә sözlәri öz aralarında
birlәşdirәn qrammatik әlaqәlәr zәiflәyir – bunun nәticәsindә
formaların sayı faydasız olaraq artır, dilin mexanizmi o
dәrәcәdә tutqunlaşır, o dәrәcәdә mürәkkәblәşir ki, fonetik
dәyişmәlәrin törәtdiyi yanlışlıqlar ümumi örnәk әsasında
qruplaşan formaları әhatә edir; başqa sözlә, vәziyyәt o hәddә
çatır ki, mütlәq sәrbәstlik nisbi sәrbәstliyi arxa plana keçirir.
Xoşbәxtlikdәn analogiyanın tәsiri ilә hәmin dәyişiklik -
lәrin fәaliyyәti tarazlaşır. Sözlәrin fonetik sәciyyә daşımayan
xarici görünüşünün bütün normal modifikasi yaları analogiya
ilә izah olunur.
Analogiya örnәyi vә onun daimi tәqlidini nәzәrdә tutur.
Analoji forma – müәyyәn qayda әsasında bir vә ya bir neçә
başqa formanın nümunәsi әsasında yaranmış formadır.
Deyәk ki, latın dilindә ismin adlıq halı honor “şәrәf”
analogiyanın nәticәsidir. Əvvәl honös “şәrәf” (adlıq hal):
honösem ‘şәrәfi’ (tәsirlik hal), sonra isә s-nın rotasizmi
nәticәsindә honös : honörem demişlәr. Belәliklә, sözün әsası
ikili forma almışdır – hәmin ikili forma örätor ‘orator’:
örätorem ‘oratoru’ vә s. nümunәsindә yaranmış yeni forma
honor-un tәzahürü ilә aradan qaldırıldı ki, bu üsulu irәlidә
şәrh edәcәyik. Burada isә proporsiyanın dördüncü kәmiy -
yәtinin hesablanması formuluna diqqәt yetirәk:
örätörem : örätor = honörem : x x = honor
222
Demәli, biz görürük ki, analogiya ayrılmağa (honös :
honörem) gәtirib çıxaran fonetik dәyişmәlәrin fәaliyyәtini