Page 189 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ümumi dilçilik kursu

istisnasız olaraq söz sırasının müxtәlifliyi sayәsindә fәrqlәnir.
Eynilә mәna bir dildә söz sırası ilә ifadә olunduğu halda,
başqasında bir, yaxud bir neçә sözlә verilir. Gooseberry wine
‘motmotu içkisi’, gold watch ‘qızıl saat’ vә s. sintaqmlarda
ingilis dili yalnız tәkcә söz sırası ilә elә münasibәtlәri ifadә
edir ki, hәmin münasibәtlәr müasir fransız dilindә önlüklәrlә
әks olunur: vin de groseilles, montre en or. Öz növbәsindә isә
müasir fransız dili vasitәsiz tamamlığı tәsirli feildәn sonra
istisnasız olaraq isim mövqeyindәn tәqdim edir (müqayisә
et: je cueille une jleur ‘mәn gül dәrirәm’) , halbuki latın vә
başqa dillәr hәmin anlayışı xüsusi şәkilçilәrlә sәciyyәlәnәn
tәsirlik halla ifadә edirlәr vә s.
Lakin әgәr söz sırası, heç şübhәsiz mücәrrәd mahiyyә t -
dirsә, onda bu da hәqiqәtdir ki, o öz mövcudluğu üçün bir
ölçüdә, mәhz hәmin cür sıralanmış konkret vahidlәrә
borcludur; mahiyyәti әks etdirir, mәhz hәmin sıra ilә bir
ölçüdә yerbәyer olunur. Boş sintaksisin mәkanda yerbәyer
edilmiş hәmin maddi vahidlәrdәn guya kәnarda mövcud
olduğunu düşünmәk yanlışlıq olardı. İngiliscә The man I have
seen ‘mәnim gördüyüm adam’ ifadәsinә baxsaq, elә görünә
bilәr ki, fransız dilinin bu halda que ‘hansı ki’ әvәzliyi ilә
verdiyi mәna burada sıfır forma ilә ifadә olunur. Lakin guya
“nә isә heç nә ilә ifadә oluna bilәr” fikri dә istisnasız olaraq
fransız sintaksisi faktları ilә tutuşdurmaya әsaslandığına görә
yanlışdır: hәqiqәtdә isә muvafiq dәyәrlilik yalnız maddi
vahidlәrin müәyyәn sıra ilә düzülmәsi hesabına yaranır.
Konkret sözlәrin mövcud mәcmusundan çıxış etmәdәn
sintaksis mәsәlәlәrini müzakırә etmәk olmaz. Yeri gәlmişkәn,
dildә müәyyәn birlәşmәlәri (mәsәlәn, yuxarıda nümunә
gәtirdiyimiz bir sıra ingilis sözlәrini) anlamağımızın özü bir
fakt olaraq göstәrir ki, verilmiş söz sırası mәnanın adekvat
ifadәsidir.
Maddi vahid yalnız onda mәnanın olmasına vә
büründüyü funksiyaya görә mövcuddur. Bu prinsip sadә
189
vahidlәrin seçilib ayrılması üçün xüsusilә zәruridir, yoxsa