Page 177 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ümumi dilçilik kursu

Dėfaire vә quadruplex aşağı sәviyyәnin vahidlәrinә bölünә
bilәr, başqa sözlә, ona görә sintaqmdırlar ki, onların әtrafinda
sadalanan sxemdәki bütün başqa formalar mövcuddur. Əgәr
dė- vә ya faure içindә olduğu formalar dildәn itsәydi, dėfaire
bölünmәz olar, sadә bir vahidә çevrilәr vә onun hәr iki hissәsi
bir-birinә qarşı qoyulmaz vәziyyәtә düşәrdi.
Bu ikili sistemin nitqdә daşıdığı funksiya bu cür izah
olunur.
Bizim yaddaşımız hansı növdәn, hansı uzunluqda
olmasına baxmayaraq, sintaqmların bütün az vә ya çox
dәrәcәdә mürәkkәb tiplәrini mühafizә edir: onlardan istifadә
etmәk lazım gәlәndә biz assosiativ qruplara üz tuturuq ki,
zәruri birlәşmәnin seçilmәsini tәmin edәk. Kimsә marchons!
‘gedәk!’ deyәndә özü dә bilmәdәn kәsişmәsindә marchons
sintaqmı olan assosiativ qrupa müraciәt edir. Bu sintaqm, bir
tәrәfdәn marche! ‘get!’ marchez! ‘gedin!’ sırasında yerlәş -
diyin dәn seçim marchons! formasını hәmin formalara qarşı
qoymaqla müәyyәn edilir; başqa tәrәfdәn marchons! yaddaşda
montons! ‘yüksәyә qalxaq!’, mangeons! ‘aşağı enәk!’ sırasını
oyadır ki, onların içәrisindә analoji olaraq seçilir. Mәlumdur,
hәr sırada nә qәdәr xırdalıqlara getmәk lazımdır ki, ax -
tardığın vahidi seçә bilәsәn. İfadә olunan mәnanı dәyişmәk
kifayәtdir ki, başqa bir dәyәrliliyin meydana çıxması üçün,
mәsәlәn, marches! vә ya montons! başqa qarşılaşmalara zәru -
rәt yaransın.
Belәliklә, pozitiv baxımdan yanaşaraq söylәmәk kifayәt
deyil ki, biz marchons!-u ona görә seçirik ki, o, bizim ifadә
etmәk istәdiyimizi işarәlәyir. Hәqiqәtdә, anlayış formanı yox,
bütöv bir qapalı sistemi tәlәb edir ki, bunun da sayәsindә,
lazım olan işarәnin yaranması üçün qarşıdurma meydana
çıxır. İşarәnin isә öz-özlüyündә malik olduğu heç bir mәna
yoxdur. Əgәr belә bir mәqam gәlsә – marchons!-la eyni sırada
nә marche! , nә marchez! olsa, onda bәzi qarşılaşmalar aradan
qalxar, marchons! işarәsinin dәyәrliliyi ipso facto dәyişәrdi.
Hәmin prinsip sintaqmların vә cümlәlәrin bütün tiplәrinә,
hәtta әn mürәkkәblәrinә dә tәtbiq edilir. Que vous did- il? ‘o
177
sizә nә deyir?’ tәlәffüz edәrkәn biz elementlәrdәn birini latent