Page 161 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ümumi dilçilik kursu

§3. Dil dәyәrliliyi maddi baxımdan

Konseptual baxımdan olduğu kimi istisnasız olaraq,
dәyәrliliyin maddilik baxımı da dilin başqa elementlәri ilә
münasibәtlәrdәn vә fәrqlәrdәn yaranır. Sözdә zәruri olan öz-
özlüyündә sәs deyil, bu sözü başqalarından ayırmağa imkan
verәn elә sәs fәrqlәnmәlәridir ki, mәhz mәnanın daşıyıcıları
onlardır.
Bu iddia anlaşılmazlıq yarada bilәr: әslindә, heç başqa
cür ola da bilmәz. İfadә edilmәli olunan sәs obrazından yax -
şı ifadә edәn olmadığından, artıq a priori aydındır ki, dilin
istә nilәn seqmenti, nәticә etibarilә, özünün yalnız bütün yer -
dә qalanlarla fәrqlәnmәsinә әsaslana bilәr. Sәrbәstlik vә
diferensiallıq iki korrelyativ xüsusiyyәtin mahiyyәtidir.
Dil işarәlәrinin dәyişkәnliyi hәmin korrelyativliyә yaxşı
sübutdur. A : b münasibәtinin hәr bir üzvü onun işarәvilik
funksiyasından asılı olmayaraq qanuni dәyişmә azadlığını
mәhz ona görә qoruyub saxlayır ki, a vә b mahiyyәtlәri
etibarilә öz-özlüyündә şüur sferasına daxil ola bilmәz – şüur
hәmişә ancaq a : b fәrqini qәbul edir. Rusca yiyәlik halın
cәmi pyk heç bir konkret әlamәt daşımır, bununla belә, pyka:
– pyk forma cütlüyü funksiyasını ondan әvvәlki tarixi cütlük
pyk: – pyкъ kimi dәqiq yerinә yetirir. Vә bu ona görә belәdir
ki, dildә yalnız bir işarәnin o birindәn fәrqlәnmәsi zәruridir;
pyk: – pyka forması ancaq ona görә dәyәrliliyә malikdir ki,
başqa formalardan fәrqlәnir. Başqa bir misal sәs fәrqlәrinin
hәmin funksiya daşımasında sistemliliyin nә qәdәr zәruri
olduğunu daha yaxşı göstәrir: hәr iki formanın eyni üsulla
әmәlә gәlmәsinә baxmayaraq yunan dilindә ėphėn – imper-
fekt, ėstėn isә aoristdir; bu onunla izah edilir ki, onlardan bi -
rin cisi phėmi ‘danışıram’ feilinin xәbәr formasının indiki
zaman sisteminә aiddir, halbuki *stėmi-in indiki zamanı yoxdur.
Bununla belә, mәhz phėmi : ėphen münasibәti indiki zamanla 161
imperfekt arasındakı münasibәtә cavab verir (mü qa yisә et: