Page 141 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ümumi dilçilik kursu

gen vә oksigendәn ibarәt olan su ilә müqayisә etmәk daha
düz gün olardı: hәmin elementlәrdәn heç biri ayrılıqda götü -
rüldükdә suyun heç bir xüsusiyyәtinә malik deyil.
2. Konkret dil mahiyyәti tam halda yalnız o zaman müәy -
yәn olunur ki, o, ayrılmışdır, nitq zәncirindә onu әhatә edәn
hәr şeydәn tәcrid olunmuşdur. Mәhz bu ayrılmış konkret dil
mahiyyәtlәri, yәni nitq vahidlәri dil mexanizmindә bir-birilә
qarşılaşır.
İlk baxışda dil işarәlәrini bir-birinә qarışmadan mәkanda
yanaşı mövcud ola bilәn görüntü işarәlәrinә oxşatmaq
cәlbedicidir. Lakin bu zaman yanlış tәsәvvür yaranır: guya
dil işarәlәrinin fәrqlәndirilmәsi dә heç bir xüsusi düşüncә
tәlәb etmәdәn bu üsulla yarana bilәr. Onların ifadәsi üçün
tez-tez işlәnәn “forma” termini (ifadәlәri müqayisә et: “fel
for ması”, “ad forması” vә s. ) hәmin yanılmanın saxlanma -
sı na imkan yaradır. Lakin bildiyimiz kimi nitq zәncirinin әsas
xüsusiyyәti onun xәttiliyidir. Nitq zәnciri öz-özlüyündә
götürülәndә xәtdir, kәsilmәz lentdir ki, burada qulaq heç bir
aydın, dәqiq bölgünü fәrqlәndirmir : bu bölgünü tapmaq üçün
mәnalara fikir vermәk lazımdır. Biz mәlum olmayan dildәki
danışığı dinlәyәrkәn qәbul etdiyimiz nitq axınını seqmentlәş -
dirmәk gücündә deyilik. Dil faktının yalnız sәs aspektini
diqqәtә alsaq, bu cür seqmentlәşmә ümumiyyәtlә mümkün -
süzdür. Yalnız nitq zәncirinin hәr bir hissәsinә hansı mәnanı,
hansı funksiyanı aid etmәk üçün lazım olduğunu bilәndә
hәmin hissәlәri ayırırıq vә bütöv lent parçalara bölünür. Bu
tәhlildә mahiyyәt etibarilә maddi heç nә yoxdur.
Belәliklә, dil – әvvәlcәdәn sәrhәdi dürüst müәyyәn lәş -
diril miş, yalnız mәna vә kombinasiya (agencement) üsulla -
rı nın öyrәnilmәsi tәlәb olunan işarәlәr toplusu deyildir;
әs lin dә, o elә bir yayğın kütlәdir ki, yalnız diqqәtlilik vә
vәrdiş onu tәşkil edәn elementlәri fәrqlәndirmәkdә bizә
kömәk edә bilәr. Nitq vahidi özünәmәxsus heç bir sәs
әlamәtinә malik deyil. Vә onu belә müәyyәnlәşdirmәk olar
: nitq vahidi - ayrıca götürülәn, yәni nitq axınında özündәn әvvәl
141
vә özündәn sonra gәlәnlәrin dәxli olmadığı elә bir sәslәnmә
parçasıdır ki, hәr hansı bir anlayışı işarәlәyir.