Page 135 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ümumi dilçilik kursu

§9. Nәticәlәr

Belәliklә, dilçilik özünün ikinci dixotomiyasına keçir.
Əvvәlcә biz dillә nitqi ayırdıq, indi isә ikinci yolayrıcındayıq;
buradan iki yol ayrılır: biri — diaxroniyaya, o biri — sinx -
roniyaya aparır.
Tәsnifatın bu ikiqat prinsipindәn istifadә edәrәk indi deyә
bilәrik ki, dildә diaxron olan hәr şey yalnız nitq vasitәsi ilә olur.
Bütün dәyişmәlәrin mәnşәyi mәhz nitqdәdir; onların hәr biri
ümumi istifadәyә daxil olmazdan әvvәl danışanların müәy -
yәn hissәsi tәrәfindәn işlәdilir. İndi almanca ich war ‘mәn
idim’, wir waren ‘biz idik’ deyirlәr, halbuki köhnә alman
dilin dә XVI әsrә qәdәr ich was, wir waren şәklindә tәsrif edir -
dilәr (indiyә qәdәr ingiliscә: I was, We were deyirlәr). Was әvә -
zinә war işlәnmәsi necә baş vermişdir? Ayrı-ayrı şәxslәr
waren-in tәsiri altında analogiya ilә war-ı yaratmışlar – bu nitq
faktı idi, tez-tez tәkrarlanan hәmin formanı kollektiv qәbul
etmiş, o da dil faktı olmuşdur. Lakin nitqin heç dә bütün inno -
vasiyalarına bu nailiyyәt qismәt olmur. Vә әgәr fәrdi olaraq
qalırlarsa, onlara diqqәt yetirmәk nәyimizә lazımdır, biz dili
öyrәnirik. Onlar yalnız kollektiv qәbul edәn andan baxış
sahәmizә düşür.
Tәkamül faktından әvvәl hәmişә nitq sferasının faktları,
yaxud daha doğrusu, uyğun faktların çoxluğu gәlir : bu, yuxa -
rıda müәyyәn edilmiş fәrqliliklә azacıq da olsa, ziddiyyәt
tәşkil etmir – bununla ancaq tәsdiq olunur. Belә ki, istәnilәn
innovasiyanın tarixindә biz hәmişә iki mәqamı qeyd edirik:
1) onun ayrı-ayrı şәxslәrdә tәzahürü vә 2) zahirәn olduğu
kimi qalmaqla, dilin kollektiv tәrәfindәn qәbul edilәrәk sis-
temin faktına çevrilmәsi mәqamları.
Aşağıdakı sxem dilçilik elminin qәbul etmәli olduğu
ağlabatan formanı ifadә edir:

135