Page 94 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 94
Piy nәdir?
P iylәr bitki vә heyvan orqanizm- belә mayelәrdәn bәzilәri “lәkәçıxaran
lәrindә maye, yaxud bәrk halda maye” kimi dükanlarda satılır.
ola bilәr. Amma әksәriyyәti bәrk
haldadır. Maye piylәrә hәm dә piyli yağlar Əgәr piyi qәlәvi ilә qaynatsaq, qliserin
deyirlәr. Lakin yağların hamısı piy deyil. vә sabun alarıq. Sabun piy turşusunun
Piylәr duru, yaxud bәrkliyindәn asılı qәlәvi duzundan başqa bir şey deyil. Bu
olmayaraq, ümumi xassәlәrә malikdir: prosesә “sabunlaşdırma” deyirlәr. Əgәr
onlar suda hәll olmur. Su piyi heç islada piyi çalxalasan, ya da ona tәrkibindә sabun
da bilmәz – o, damcılar şәklindә yığılıb olan su vursan, piy parçalanacaq vә külli
qalacaq. Piylәr sudan yüngül olur deyә, miqdarda xırdaca hava qovuqları әmәlә
yağ vә piy suyun üzündә qalır. gәlәcәk, su süd rәngi alacaq. Bu prosesә
Piylәrin tәdqiqi göstәrdi ki, onlar üç “emulsiyalaşma” deyirlәr vә bütün piylәr
kimyәvi elementdәn ibarәtdir: karbon, emulsiyalaşa bilir.
hidrogen vә oksigendәn. Demәli, piylәr
әslindә üzvi birlәşmәlәrdir. Kimyәvi reak- Karbohidratlar vә proteinlәrlә (zülal)
siya nәticәsindә piylәr tәrkibindәki bir yerdә, piylәr dә insanın әsas qidaların-
maddәlәrә parçalanır ki, onların da biri dandır. Onlar orqanizmdә emulsiyalaşır
mütlәq qliserin olur. İkinci “piy tur- vә yanarkәn enerji yaradır. Enerjisinә görә,
şusu”dur. Piy turşusunun müxtәlif kom- 30 qram piy tәxminәn 60 qram karbo-
ponentlәri müxtәlif piylәri vә yağları hidrata, yaxud proteinә bәrabәrdir.
yaradır.
Piylәr suda hәll olmur, amma başqa Hәm bәrk, hәm dә maye piylәr havada
mayelәrdә çox yaxşı hәll ola bilir, mәsәlәn, uzun müddәt qalanda, xarab olur. Onlar
benzindә. Piyli lәkәlәri tәmizlәyә bilәn acı dadmağa başlayır, yәni xoşagәlmәz
dad vә qoxu әmәlә gәtirir. Bu onunla
әlaqәdardır ki, piy parçalanır vә piy turşusu
özünün kimyәvi tәrkibini dәyişir.
P iylәr bitki vә heyvan orqanizm- belә mayelәrdәn bәzilәri “lәkәçıxaran
lәrindә maye, yaxud bәrk halda maye” kimi dükanlarda satılır.
ola bilәr. Amma әksәriyyәti bәrk
haldadır. Maye piylәrә hәm dә piyli yağlar Əgәr piyi qәlәvi ilә qaynatsaq, qliserin
deyirlәr. Lakin yağların hamısı piy deyil. vә sabun alarıq. Sabun piy turşusunun
Piylәr duru, yaxud bәrkliyindәn asılı qәlәvi duzundan başqa bir şey deyil. Bu
olmayaraq, ümumi xassәlәrә malikdir: prosesә “sabunlaşdırma” deyirlәr. Əgәr
onlar suda hәll olmur. Su piyi heç islada piyi çalxalasan, ya da ona tәrkibindә sabun
da bilmәz – o, damcılar şәklindә yığılıb olan su vursan, piy parçalanacaq vә külli
qalacaq. Piylәr sudan yüngül olur deyә, miqdarda xırdaca hava qovuqları әmәlә
yağ vә piy suyun üzündә qalır. gәlәcәk, su süd rәngi alacaq. Bu prosesә
Piylәrin tәdqiqi göstәrdi ki, onlar üç “emulsiyalaşma” deyirlәr vә bütün piylәr
kimyәvi elementdәn ibarәtdir: karbon, emulsiyalaşa bilir.
hidrogen vә oksigendәn. Demәli, piylәr
әslindә üzvi birlәşmәlәrdir. Kimyәvi reak- Karbohidratlar vә proteinlәrlә (zülal)
siya nәticәsindә piylәr tәrkibindәki bir yerdә, piylәr dә insanın әsas qidaların-
maddәlәrә parçalanır ki, onların da biri dandır. Onlar orqanizmdә emulsiyalaşır
mütlәq qliserin olur. İkinci “piy tur- vә yanarkәn enerji yaradır. Enerjisinә görә,
şusu”dur. Piy turşusunun müxtәlif kom- 30 qram piy tәxminәn 60 qram karbo-
ponentlәri müxtәlif piylәri vә yağları hidrata, yaxud proteinә bәrabәrdir.
yaradır.
Piylәr suda hәll olmur, amma başqa Hәm bәrk, hәm dә maye piylәr havada
mayelәrdә çox yaxşı hәll ola bilir, mәsәlәn, uzun müddәt qalanda, xarab olur. Onlar
benzindә. Piyli lәkәlәri tәmizlәyә bilәn acı dadmağa başlayır, yәni xoşagәlmәz
dad vә qoxu әmәlә gәtirir. Bu onunla
әlaqәdardır ki, piy parçalanır vә piy turşusu
özünün kimyәvi tәrkibini dәyişir.
