Page 59 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 59
59
Atom nә boydadır?
G әlin ondan başlayaq ki, bizim ola bilәr, hәm dә mәnfi. Hiperonlar da
atom barәdә bilgilәrimiz sabah protonlardan böyükdür.
dәyişә dә bilәr. Sinxrofazotron
adlanan qurğuların yaranması ilә alimlәr Belәliklә, bütün bu hissәciklәr, yaxud
atom haqda getdikcә daha çox informasiya mәnfi-müsbәt neytral yüklәr bir yerdә
әldә edirlәr. necә qalır, indiyә kimi bәlli deyil. Müxtәlif
Maraqlıdır ki, “atom” sözü yunan kimyәvi elementlәr belә atomlardan
dilindә “bölünmәz” demәkdir. Qәdim yu- ibarәtdir. Onların bәzilәri çәkiylә fәrqlәnir
nanlar atomu istәnilәn maddәnin әn xırda deyә, kimyәvi elementlәri atom çәkisinә
hissәciyi sayırdılar. görә qruplaşdırırlar. Mәsәlәn, hidrogen
Bu gün artıq atomun tәrkibindә 20-dәn belә cәdvәldә 1 nömrәlidir, dәmir isә 55.
artıq müxtәlif hissәciklәr tapılıb! Alimlәrin Bu o demәkdir ki, dәmir atomu hidrogen
fikrinә görә, atom elektronlardan, proton- atomundan 55 dәfә ağırdır. Lakin buna
lardan, neytronlardan, pozitronlardan, baxmayaraq, onların hәr birinin çәkisi çox
neytrinolardan, mezonlardan vә hiperon- cüzidir. Bir hidrogen atomunun çәkisi cәmi
lardan ibarәtdir. Elektronlar mәnfi yüklü bir qramın milyon-milyon-milyon-milyon-
hissәciklәrdir. Onlardan tәxminәn 1836 dabiri qәdәrdir! Atomların nә qәdәr xırda
dәfә ağır olan proton müsbәt yüklüdür. olduğunu tәsәvvür etmәk üçün bir
Daha ağır hissәcik – neytronun yükü yox- fikirlәşin: bir qram hidrogendә nә qәdәr
dur, o, neytraldır. Pozitron tәxminәn atom var? Bu rәqәm yanında 23 sıfırı olan
çәkisinә görә elektrona bәrabәrdir, o da “altı”dır. Könlümüzdәn hәmin rәqәmi
müsbәt yüklüdür. Neytrino elektrondan saniyәdә bir olmaqla, saymaq istәsәk, on
tәxminәn iki min dәfә balacadır vә yükü min, milyon-milyon il tәlәb olunacaq ki,
dә yoxdur. Mezonlar isә hәm müsbәt yüklü bir qram hidrogendәki bütün atomları
saya bilәk!
Atom nә boydadır?
G әlin ondan başlayaq ki, bizim ola bilәr, hәm dә mәnfi. Hiperonlar da
atom barәdә bilgilәrimiz sabah protonlardan böyükdür.
dәyişә dә bilәr. Sinxrofazotron
adlanan qurğuların yaranması ilә alimlәr Belәliklә, bütün bu hissәciklәr, yaxud
atom haqda getdikcә daha çox informasiya mәnfi-müsbәt neytral yüklәr bir yerdә
әldә edirlәr. necә qalır, indiyә kimi bәlli deyil. Müxtәlif
Maraqlıdır ki, “atom” sözü yunan kimyәvi elementlәr belә atomlardan
dilindә “bölünmәz” demәkdir. Qәdim yu- ibarәtdir. Onların bәzilәri çәkiylә fәrqlәnir
nanlar atomu istәnilәn maddәnin әn xırda deyә, kimyәvi elementlәri atom çәkisinә
hissәciyi sayırdılar. görә qruplaşdırırlar. Mәsәlәn, hidrogen
Bu gün artıq atomun tәrkibindә 20-dәn belә cәdvәldә 1 nömrәlidir, dәmir isә 55.
artıq müxtәlif hissәciklәr tapılıb! Alimlәrin Bu o demәkdir ki, dәmir atomu hidrogen
fikrinә görә, atom elektronlardan, proton- atomundan 55 dәfә ağırdır. Lakin buna
lardan, neytronlardan, pozitronlardan, baxmayaraq, onların hәr birinin çәkisi çox
neytrinolardan, mezonlardan vә hiperon- cüzidir. Bir hidrogen atomunun çәkisi cәmi
lardan ibarәtdir. Elektronlar mәnfi yüklü bir qramın milyon-milyon-milyon-milyon-
hissәciklәrdir. Onlardan tәxminәn 1836 dabiri qәdәrdir! Atomların nә qәdәr xırda
dәfә ağır olan proton müsbәt yüklüdür. olduğunu tәsәvvür etmәk üçün bir
Daha ağır hissәcik – neytronun yükü yox- fikirlәşin: bir qram hidrogendә nә qәdәr
dur, o, neytraldır. Pozitron tәxminәn atom var? Bu rәqәm yanında 23 sıfırı olan
çәkisinә görә elektrona bәrabәrdir, o da “altı”dır. Könlümüzdәn hәmin rәqәmi
müsbәt yüklüdür. Neytrino elektrondan saniyәdә bir olmaqla, saymaq istәsәk, on
tәxminәn iki min dәfә balacadır vә yükü min, milyon-milyon il tәlәb olunacaq ki,
dә yoxdur. Mezonlar isә hәm müsbәt yüklü bir qram hidrogendәki bütün atomları
saya bilәk!
