Page 225 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 225
Bu ? 225
Şahmat necә yarandı?
Y әqin ki, bәşәr tarixindә elә bir Şahmat fiqurları arasında “ferz”,
oyun olmayıb ki, yüzilliklәr boyu “şahzadә” adlandırılan vәzirin tarixi, yәqin,
onun barәsindә şahmat qәdәr qalan fiqurların hamısının tarixçәsindәn
yazı yazılsın. Şahmata “şah oyunu” deyirlәr, maraqlıdır. Bir zamanlar onu yalnız “vәzir”
yәni şahmat oyunların şahı hesab olunur. adlandırırdılar, yәni “baş nazir”! Bu gün
Şahmat hәm dә, yәqin ki, bu gün bәlli oyun zamanı vәziri itirirsәnsә, şahmat
olan oyunların әn qәdimidir vә bәzilәri taxtasındakı әn güclü fiqurun әlindәn çıxır.
onun 5000 yaşı olduğunu deyir! Lakin qәdim zamanlarda bu fiqur diaqonal
Biz bilirik ki, “şahmat” sözü qәdim fars istiqamәtdә cәmi bir dama gedә bilirdi vә
kәlmәlәri olan “şah” vә “mat” sözlәrin- ona görә dә әn zәif fiqur sayılırdı! Yalnız
dәndir, yәni “şah öldü”. Amma qәribә 500 il qabaq vәzir bu gün malik olduğu
burasıdır ki, müasir fars dilindә şahmata imkanları qazandı.
“şәtrәnc” deyilir.
Bәlkә bu oyun elә İranda yaranıb? Bunu Toplar vә atlar isә, deyәsәn, elә
dәqiq kimsә söylәyә bilmәz, çünki eyni dәyişmәz qalıb. Yeri gәlmişkәn, top fiqu-
sözlәr elә Hindistanda da var. runun ingilis adı “ruk” “әsgәr” mәnasında
Problem bundadır ki, şahmatın olan hindli sözü “rukh” vә fars sözü
yaranmasını müxtәlif zamanlarda gah yu- “rok”dandır.
nanlara, gah babillilәrә, misirlilәrә,
yәhudilәrә, iranlılara, çinlilәrә, hindlilәrә, Bu gün şahmatı bütün dünyada oyna-
әrәblәrә vә bir çox başqa xalqlara aid yırlar vә milyonlarla adam müntәzәm
edirlәr! Versiyalardan birinә әsasәn, şahmat keçirilәn beynәlxalq turnirlәri maraqla
Hindistan buddistlәri arasında yaranıb. izlәyir.
Buddistlәrin inancına görә, müharibә,
başqa insanların mәqsәddәn asılı olma-
yaraq, qәtlә yetirilmәsi bir cinayәtdir. Vә
elә ona görә dә müharibәni әvәz etmәk
üçün onlar şahmat oyununu kәşf ediblәr!
Bu sahәdә mötәbәr sayılan insanlar indi
dә elә hesab edir ki, şahmat çox mümkün
ki, elә Hindistanda yaranıb, sonralar İrana,
Ərәbistana, axırda da Qәrbi Avropaya gәlib
çıxıb.
O ki qaldı ayrı-ayrı şahmat fiqurlarına,
onlar bu oyunun uzun tarixi әrzindә
dәfәlәrlә dәyişib. Şah bir zamanlar әsir
götürülә bilәrdi ki, bu da bizim bu gün
tanıdığımız şahmatda qәti mümkün deyil.
Şahla topun “rokirovka” adlanan yerdәyiş-
mәsi dә şahmata tәxminәn 400 il әvvәl
әlavә olunub.
Şahmat necә yarandı?
Y әqin ki, bәşәr tarixindә elә bir Şahmat fiqurları arasında “ferz”,
oyun olmayıb ki, yüzilliklәr boyu “şahzadә” adlandırılan vәzirin tarixi, yәqin,
onun barәsindә şahmat qәdәr qalan fiqurların hamısının tarixçәsindәn
yazı yazılsın. Şahmata “şah oyunu” deyirlәr, maraqlıdır. Bir zamanlar onu yalnız “vәzir”
yәni şahmat oyunların şahı hesab olunur. adlandırırdılar, yәni “baş nazir”! Bu gün
Şahmat hәm dә, yәqin ki, bu gün bәlli oyun zamanı vәziri itirirsәnsә, şahmat
olan oyunların әn qәdimidir vә bәzilәri taxtasındakı әn güclü fiqurun әlindәn çıxır.
onun 5000 yaşı olduğunu deyir! Lakin qәdim zamanlarda bu fiqur diaqonal
Biz bilirik ki, “şahmat” sözü qәdim fars istiqamәtdә cәmi bir dama gedә bilirdi vә
kәlmәlәri olan “şah” vә “mat” sözlәrin- ona görә dә әn zәif fiqur sayılırdı! Yalnız
dәndir, yәni “şah öldü”. Amma qәribә 500 il qabaq vәzir bu gün malik olduğu
burasıdır ki, müasir fars dilindә şahmata imkanları qazandı.
“şәtrәnc” deyilir.
Bәlkә bu oyun elә İranda yaranıb? Bunu Toplar vә atlar isә, deyәsәn, elә
dәqiq kimsә söylәyә bilmәz, çünki eyni dәyişmәz qalıb. Yeri gәlmişkәn, top fiqu-
sözlәr elә Hindistanda da var. runun ingilis adı “ruk” “әsgәr” mәnasında
Problem bundadır ki, şahmatın olan hindli sözü “rukh” vә fars sözü
yaranmasını müxtәlif zamanlarda gah yu- “rok”dandır.
nanlara, gah babillilәrә, misirlilәrә,
yәhudilәrә, iranlılara, çinlilәrә, hindlilәrә, Bu gün şahmatı bütün dünyada oyna-
әrәblәrә vә bir çox başqa xalqlara aid yırlar vә milyonlarla adam müntәzәm
edirlәr! Versiyalardan birinә әsasәn, şahmat keçirilәn beynәlxalq turnirlәri maraqla
Hindistan buddistlәri arasında yaranıb. izlәyir.
Buddistlәrin inancına görә, müharibә,
başqa insanların mәqsәddәn asılı olma-
yaraq, qәtlә yetirilmәsi bir cinayәtdir. Vә
elә ona görә dә müharibәni әvәz etmәk
üçün onlar şahmat oyununu kәşf ediblәr!
Bu sahәdә mötәbәr sayılan insanlar indi
dә elә hesab edir ki, şahmat çox mümkün
ki, elә Hindistanda yaranıb, sonralar İrana,
Ərәbistana, axırda da Qәrbi Avropaya gәlib
çıxıb.
O ki qaldı ayrı-ayrı şahmat fiqurlarına,
onlar bu oyunun uzun tarixi әrzindә
dәfәlәrlә dәyişib. Şah bir zamanlar әsir
götürülә bilәrdi ki, bu da bizim bu gün
tanıdığımız şahmatda qәti mümkün deyil.
Şahla topun “rokirovka” adlanan yerdәyiş-
mәsi dә şahmata tәxminәn 400 il әvvәl
әlavә olunub.
