Page 263 - book-online
P. 263
Àòàìûí äîñòëàðû
başqa cür olmayacaq” – deyib istefa әrizәsini Atatürkә
göndәrmәkdә bir an da olsun tәrәddüd etmәmişdi.
Siyasәt vә fikir adamı kimi diqqәti çәkәn xüsusiy-
yәtlәrindәn biri dә sәbәbindәn asılı olmayaraq insanlara
hәr hansı bir şәkildә tәzyiq göstәrmәyi qәti bәyәnmәmәsi
vә qәbul etmәmәsi idi. Uzun illәr sürәn millәt vәkilliyi
dövründә xitabәt kürsüsünә çox tez-tez çıxmış, bәlkә dә
bütöv cildlәri dolduracaq nitqlәr söylәmişdi. Bunların
içәrisindә yalnız bir dәfә, mәşhur bir çıxışında hökumәtә
güc tәtbiqi tövsiyә olunmuşdu. Bu da Çәrkәz Ədhәmin1
üsyanı ilә bağlı idi. Onun xәyanәt müqabilindә Böyük
Millәt Mәclisinә “Vur!” – deyә hayqırması ortalıqda
dolaşan son tәrәddüdlәri dә bir an içәrisindә silib yox
etmişdi.
Qәrb mәdәniyyәtinin bu qәdәr cani-dildәn vә hәyә-
canlı tәrәfdarı kimi tanınmış adamın Mehmet Akifin
içәrisindә “Mәdәniyyәt dediyin tәk dişi qalmış canavar”
misrası yer alan şeirini İstiqlal Marşı kimi tәklif etmәsi
hәmin günlәrdә olduğu kimi, indi dә izahı müşkül bir
mәsәlәdir. Şeiri Millәt Mәclisindә әvvәldәn axıradәk o
qәdәr böyük sәnәtkarlıqla oxumuşdu ki, millәt vәkillәri
ayağa qalxıb gurultulu alqışlarla onu İstiqlal Marşı olaraq
qәbul etmişdilәr.
Onun türk tarixinә vә bu tarixin yetirdiyi böyük in-
sanlara sevgisi, bağlılığı heç zaman azalmadı. Mәnә
danışdığı bir xatirәsini burada qısa şәkildә verirәm:
1 Çərkəz Әdhəm (1885-1949) – adıgey əsilli Osmanlı və türk hərbçisi. İstiqlal
Savaşının başlanğıc dönəmində onun rəhbərlik etdiyi 700 nəfərlik hərbi dəstə yu-
nanlara və ingilislərə qarşı bir sıra uğurlu əməliyyatlar aparmışdı. Bir tərəfdən
bolşevik ideyaları ilə maraqlanması, o biri tərəfdən İsmət Paşa ilə aralarında
yaranan münaqişə nəticəsində 1920-ci ilin dekabrında Çərkəz Әdhəm Ankara
hökumətinə qarşı üsyan qaldırmışdı. Üsyan yatırıldıqdan sonra qardaşları ilə
birlikdə əvvəlcə Yunanıstana, ardından da İordaniyaya qaçmışdı.
263
başqa cür olmayacaq” – deyib istefa әrizәsini Atatürkә
göndәrmәkdә bir an da olsun tәrәddüd etmәmişdi.
Siyasәt vә fikir adamı kimi diqqәti çәkәn xüsusiy-
yәtlәrindәn biri dә sәbәbindәn asılı olmayaraq insanlara
hәr hansı bir şәkildә tәzyiq göstәrmәyi qәti bәyәnmәmәsi
vә qәbul etmәmәsi idi. Uzun illәr sürәn millәt vәkilliyi
dövründә xitabәt kürsüsünә çox tez-tez çıxmış, bәlkә dә
bütöv cildlәri dolduracaq nitqlәr söylәmişdi. Bunların
içәrisindә yalnız bir dәfә, mәşhur bir çıxışında hökumәtә
güc tәtbiqi tövsiyә olunmuşdu. Bu da Çәrkәz Ədhәmin1
üsyanı ilә bağlı idi. Onun xәyanәt müqabilindә Böyük
Millәt Mәclisinә “Vur!” – deyә hayqırması ortalıqda
dolaşan son tәrәddüdlәri dә bir an içәrisindә silib yox
etmişdi.
Qәrb mәdәniyyәtinin bu qәdәr cani-dildәn vә hәyә-
canlı tәrәfdarı kimi tanınmış adamın Mehmet Akifin
içәrisindә “Mәdәniyyәt dediyin tәk dişi qalmış canavar”
misrası yer alan şeirini İstiqlal Marşı kimi tәklif etmәsi
hәmin günlәrdә olduğu kimi, indi dә izahı müşkül bir
mәsәlәdir. Şeiri Millәt Mәclisindә әvvәldәn axıradәk o
qәdәr böyük sәnәtkarlıqla oxumuşdu ki, millәt vәkillәri
ayağa qalxıb gurultulu alqışlarla onu İstiqlal Marşı olaraq
qәbul etmişdilәr.
Onun türk tarixinә vә bu tarixin yetirdiyi böyük in-
sanlara sevgisi, bağlılığı heç zaman azalmadı. Mәnә
danışdığı bir xatirәsini burada qısa şәkildә verirәm:
1 Çərkəz Әdhəm (1885-1949) – adıgey əsilli Osmanlı və türk hərbçisi. İstiqlal
Savaşının başlanğıc dönəmində onun rəhbərlik etdiyi 700 nəfərlik hərbi dəstə yu-
nanlara və ingilislərə qarşı bir sıra uğurlu əməliyyatlar aparmışdı. Bir tərəfdən
bolşevik ideyaları ilə maraqlanması, o biri tərəfdən İsmət Paşa ilə aralarında
yaranan münaqişə nəticəsində 1920-ci ilin dekabrında Çərkəz Әdhəm Ankara
hökumətinə qarşı üsyan qaldırmışdı. Üsyan yatırıldıqdan sonra qardaşları ilə
birlikdə əvvəlcə Yunanıstana, ardından da İordaniyaya qaçmışdı.
263
