Page 377 - antologiya
P. 377
sən Kallimci 377
Demәk asandı, düz iyirmi il gәzib-dolaşdı, dağ, oba,
kәnd, şәhәr, göl, çay adlarını qeydә aldı, türklәrin adәt-
әnәnәsini, yaşam tәrzlәrini, dastanlarını, atalar sözlәrini
yazıya köçürdü. Üç il elә hey yazdı. Türklәrin istifadә
elәdiyi damğa, toxuma, әl işlәri, atyetişdirmә, kәnd
tәsәrrüfatı, hüquq, dövlәt idarәetmә üsullarıyla bağlı
sözlәri bölmәlәr üzrә qruplaşdırıb nizama saldı. Mәnim
içimdә tәxminәn yeddi min beş yüz türk sözü var.
Mürәkkәbә batırılmış o qamışın kağız üstündә sürüşüb
çıxartdığı sәs hәlә dә qulaqlarımda cingildәyir. O xoş
günlәrin, o sәsin, qardaşımla keçirdiyim o anların xiffәtini
hәlә dә çәkirәm.
Qaşqarlı Mahmud bir sәhifәmdә türklәrin yaşadığı vә
әtrafdakı torpaqların xәritәsini dә çәkib mәni cildlәdi...
Belәcә, bu böyük zәhmәtin nәticәsi olaraq 1074-cü ildә
dünyaya gәldim: “Divani lüğәt-it-türk” Başa düşәcәyiniz
dillә desәm, “Türk lәhcәlәri lüğәti”...
Özümü tәriflәmәk istәmirәm, amma ilk türk dili
lüğәti mәnәm. Mәn türklәrin ilk ensiklopediyasıyam. Türk
dünyasının xәritәsini sәhifәsindә daşıyan ilk kitab da
mәnәm. Mәn hәm dә türk dilinin qrammatikasını, incә-
liklәrini başa salan ilk kitabam... Mәni oxuyan hәr kәs türk
mәdәniyyәtinin min il әvvәlinә sәfәr edib özü hәr şeyin
şahidi ola bilәr. Mәni dәyәrli edәn bax bu cәhәtlәrimdi.
Hә, nә deyirsiz, tәrifәlayiqәm, elә deyilmi? Lovğa-
lanmaq, “mәn-mәn” demәk yaxşı iş deyil, bilirәm, ancaq
özüm haqda danışmağın başqa yolu yoxdu...
Qaşqarlı Mahmud “Divani lüğәt-it-türk” adlı kitabı,
yәni mәni hazırlayanda sözlәrin kökünü, türk lәhcәlәrin-
dәki zaman şәkilçilәrini yorulmadan araşdırdı. Bu
әziyyәtin nәticәsindә “Kitabü Cәvahirin Nahv fi Lüğәt-it-
türk” adlı qardaşım doğuldu. Adlarımız sizә uzun vә
darıxdırıcı gәlә bilәr. Sahibimiz bizә belә adları әrәblәrә
türk dilini öyrәdib sevdirmәk üçün qoyub. Mәni, qısaca,
Demәk asandı, düz iyirmi il gәzib-dolaşdı, dağ, oba,
kәnd, şәhәr, göl, çay adlarını qeydә aldı, türklәrin adәt-
әnәnәsini, yaşam tәrzlәrini, dastanlarını, atalar sözlәrini
yazıya köçürdü. Üç il elә hey yazdı. Türklәrin istifadә
elәdiyi damğa, toxuma, әl işlәri, atyetişdirmә, kәnd
tәsәrrüfatı, hüquq, dövlәt idarәetmә üsullarıyla bağlı
sözlәri bölmәlәr üzrә qruplaşdırıb nizama saldı. Mәnim
içimdә tәxminәn yeddi min beş yüz türk sözü var.
Mürәkkәbә batırılmış o qamışın kağız üstündә sürüşüb
çıxartdığı sәs hәlә dә qulaqlarımda cingildәyir. O xoş
günlәrin, o sәsin, qardaşımla keçirdiyim o anların xiffәtini
hәlә dә çәkirәm.
Qaşqarlı Mahmud bir sәhifәmdә türklәrin yaşadığı vә
әtrafdakı torpaqların xәritәsini dә çәkib mәni cildlәdi...
Belәcә, bu böyük zәhmәtin nәticәsi olaraq 1074-cü ildә
dünyaya gәldim: “Divani lüğәt-it-türk” Başa düşәcәyiniz
dillә desәm, “Türk lәhcәlәri lüğәti”...
Özümü tәriflәmәk istәmirәm, amma ilk türk dili
lüğәti mәnәm. Mәn türklәrin ilk ensiklopediyasıyam. Türk
dünyasının xәritәsini sәhifәsindә daşıyan ilk kitab da
mәnәm. Mәn hәm dә türk dilinin qrammatikasını, incә-
liklәrini başa salan ilk kitabam... Mәni oxuyan hәr kәs türk
mәdәniyyәtinin min il әvvәlinә sәfәr edib özü hәr şeyin
şahidi ola bilәr. Mәni dәyәrli edәn bax bu cәhәtlәrimdi.
Hә, nә deyirsiz, tәrifәlayiqәm, elә deyilmi? Lovğa-
lanmaq, “mәn-mәn” demәk yaxşı iş deyil, bilirәm, ancaq
özüm haqda danışmağın başqa yolu yoxdu...
Qaşqarlı Mahmud “Divani lüğәt-it-türk” adlı kitabı,
yәni mәni hazırlayanda sözlәrin kökünü, türk lәhcәlәrin-
dәki zaman şәkilçilәrini yorulmadan araşdırdı. Bu
әziyyәtin nәticәsindә “Kitabü Cәvahirin Nahv fi Lüğәt-it-
türk” adlı qardaşım doğuldu. Adlarımız sizә uzun vә
darıxdırıcı gәlә bilәr. Sahibimiz bizә belә adları әrәblәrә
türk dilini öyrәdib sevdirmәk üçün qoyub. Mәni, qısaca,
