Page 66 - design_Topcubashov_Full_Layout 1

Əlimərdan bəy Topçubaşov

habelә 1890-cı ildә “Zarncke Literarisches Centralblatt” 37
mәcmuәlәrindә ilk müsbәt rәylәr çıxdı.
Azәrbaycan tatarları әdәbiyyatında Mirzә Fәtәli Axundovun
xidmәtlәrinin ümumi mәnzәrәsi belәdir. Digәr tәrәfdәn,
yuxarıda deyilәnlәrdәn başqa, ilk dәfә o, bütün müsәlman
xalqlarının istifadә etdiyi әrәb әlifbasının çatışmazlıqlarına
diqqәt yetirmişdi. Bizim günlәrdә dә әrәb әlifbasının
dәyişdirilmәsi azadfikirli müsәlmanların ümumi qayğısıdır.
Lakin mәrhum Mirzә Fәtәli Axundov mәsәlәni birinci
qaldırmışdı. Hәm dә onun hәlli üçün yaxşı vә düzgün yol
göstәrmişdi. Eyni zamanda tamamilә haqlı şәkildә belә
qәnaәtә gәlmişdi ki, milyonlarla müsәlmanın әsrlәr boyu
istifadә etdiyi әlifbanı, hәtta dahi sayılsa da, hec vәchlә tәk
bir fәrdin icadı olan yazı sistemi ilә әvәz etmәyә zorlamaq
düzgün deyil. Hәmin şәxs yalnız tәşәbbüskar qismindә çıxış
edә bilәr. Son vә ümumi qәrarı isә müsәlman dövlәtlәrinin
hökumәtlәri vermәlidir.
66 Bu düşüncәdәn çıxış edәrәk Mirzә Fәtәli әrәb әlifbasının
dәyişdirilmәsi zәrurәti haqqında xüsusi memorandum hazırlayıb
yeni әlifba layihәsi ilә birlikdә Osmanlı vә İran hökumәtlәrinә
göndәrmiş, hәtta ideyasının müdafiәsi mәqsәdi ilә şәxsәn
Konstantinopola getmişdi. Konstantinopol vә Tehran sarayları
memorandumun, habelә Mirzә Fәtәli Axundovun
tәkmillәşdirilmiş әlifba layihәsinin müzakirәsi üçün xüsusi
komissiya yaratmışdı. Komissiyalarda isә әsas söz sahibi
hәmişә vә hәr yerdә köhnәliyin tәrәfdarı kimi çıxış edәn
islam ülәması idi. Ona görә dә seçilәn yolun düzgünlüyünә
baxmayaraq, tәәssüf ki, әrәb әlifbasının islahı ilә bağlı
tәşәbbüs uğursuzluqla nәticәlәnmişdi. Belә vәziyyәt bütün
yaradıcı hәyatını müsәlman mühitinә maarif nuru gәtirmәyә
çalışan Mirzә Fәtәli Axundov kimi bir tәrәqqi carçısını
sarsıtmaya bilmәzdi. Sonda doğma xalqını ürәkdәn sevәn
bu müsәlman xadimi dünyada qәlbinә әn munis saydığı
arzusunun gerçәklәşdiyini görmәdәn öldü. Tәәssüf ki, bizim