Page 64 - design_Topcubashov_Full_Layout 1

Əlimərdan bəy Topçubaşov

bizim müsәlmanların XIX әsrin ikinci yarısındakı hәyat vә
mәişәtlәri barәdә zәngin material verә bilәr.
Mirzә Fәtәli Axundov tәnqidçi kimi fars dilindә bir neçә
әsәrin müәllifidir. Lakin hәmin risalәlәr dә kimsәyә mәlum
deyil vә indiyә qәdәr әlyazması şәklindә qalmaqdadır.
Nәhayәt, o, irihәcmli nәsr әsәrinin dә müәllifidir – söhbәt
1
ana dilindә yazılmış “Aldanmış kәvakib” povestindәn gedir .
25
Mövzusu Sәfәvilәr dövrü fars dövlәti hәyatından alınmış
povest geridә qalmış, cahil fars mühitini tәsvir edir vә o
qәdәr hәyati, o qәdәr canlı vә müasirdir ki, keçmişdәn daha
çox indiki fars qayda-qanunlarına, daha dәqiq desәk,
ümumiyyәtlә, heç bir qanunun olmamasına, çağdaş dәrәbәyliyә
işıq salır. Әminliklә demәk mümkündür ki, Sәfәvilәr dövrü
fars dövlәt adamlarının vicdansızlığı, әliәyriliyi, soyğunçuluq
vә satqınlığı bizim günlәrdә İranı fәlakәtin astanasına gәtirib
çıxaran dövlәt mәmurlarına da şamil edilә bilәr. Sadәcә
Nәcәf müctәhidlәrinin vә “bütün fars millәtinin” Müzәffәrәddin
64
26
şaha mәktubunu yada salmaq kifayәtdir. Bilindiyi kimi,
hәmin mәktub sonda qüdrәtli sәdrәzәmin vәzifәdәn
uzaqlaşdırılması ilә nәticәlәnmişdi.
Lakin Mirzә Fәtәli Axundov daha çox özünә “tatar
Molyeri” adı qazandıran dram әsәrlәri sayәsindә böyük
şöhrәt sahibi olmuşdur. O, Qafqaz canişini dәftәrxanasında
xidmәt etdiyi dövrdә altı komediya qәlәmә almışdı.
1851-ci ildә dövrün Qafqaz canişini knyaz Vorontsovun 27
tәşәbbüsü ilә Tiflisdә teatr açılmışdı. Bu hadisә Mirzә Fәtәli
Axundovda türk dilindә orijinal komediyalar yazmaq istәyi
doğurmuşdu. Әsәrlәrin süjeti müәllifin yaxşı bәlәd olduğu
Zaqafqaziya tatarlarının mәişәtindәn götürülә bilәrdi. Vә
götürüldü dә! Komediyalar, habelә “Aldanmış kәvakib”

1 Povest Firidun bәy Köçәrli tәrәfindәn rus dilinә tәrcümә olunaraq
“Kavkazskiy vestnik” jurnalının may kitabçasında çap edilmişdir. (Müәllifin
qeydi.)