Page 499 - design_Topcubashov_Full_Layout 1

...Xalqımızın müstəqil yaşayacağına inanırdıq

qolçomaqların, satqın vә qudurğan hakimiyyәtin ayrılmaz
yol yoldaşı olan digәr şübhәli ünsürlәrin tәsir dairәsi hәlә
kifayәt qәdәr qüvvәtli idi. Cәmiyyәtә hәqiqәt vә işıq gәtirmәk
qayәsindәn uzaq olan belә ünsürlәr, aydın mәsәlәdir ki,
qarşısına xalq hәyatını sağlam vә ağıllı tәmәl üzәrindә
qurmaq üçün yeganә vasitә olan milli şüuru hәrәkәtә gәtirmәk
mәqsәdi qoymuş ilk müsәlman öncülünün – Hәsәn bәyin
fәaliyyәtini hәr vasitә ilә әngәllәyirdilәr. Hәsәn bәy
әleyhdarlarının rütbә vә vәzifәlәri ilә әsla hesablaşmırdı,
qorxub-çәkinmәdәn, cәsarәtlә onların üstünә gedirdi.
Sonuncuların isә Hәsәn bәylә mübarizәdә әsaslandıqları vә
tez-tez istifadә etdiklәri yalnız bir dәlil vardı: onu dinsizlikdә
suçlayırdılar. Әlbәttә, bu yanlış qәnaәt hәr şeydәn öncә
sәrbәst fikir adamı kimi tanınan Hәsәn bәyin mәqsәd vә
ideyalarını anlamamaqdan irәli gәlirdi. Hәsәn bәy ömrünün
sonuna qәdәr daxilәn azad insan kimi qalmışdı. Hәr dәfә
müvafiq imkan yarananda o, dini әqidәnin insanın daxili
inam vә etiqadı ilә bağlılığını izah edirdi. Bunu zahiri 499
vasitәlәrlә nәzәrә çarpdırmağın ikiüzlülükdәn başqa bir şey
olmadığını anladırdı. Onun fikrincә, sәmimiyyәt dәrәcәsindәn
asılı olmayaraq, heç bir halda yalnız dini inanc üzәrindә
hәyat qurmaq qeyri-mümkün idi. Hәyatda öz yerini tapmaqdan
ötrü çalışmaq, öyrәnmәk, bilik qazanmaq, başqa xalqların
tәcrübәsini әxz etmәk tәlәb olunurdu. Bütün sahәlәrdә, bütün
istiqamәtlәrdә hәyat şәrtlәrini yaxşılaşdırmaq üçün daim
tәkmillәşmәyә ehtiyac vardı. Amma gözlәri vә qulaqları
cahillik pәrdәsi ilә örtülmüş ünsürlәr normal insan hәyatı ilә
sәslәşәn bu adi çağırışlarda da şәriәt ehkamlarının pozulmasını
görür, qәzәbli gücsüzlük içәrisindә hәmin fikirlәrin müәllifini
“sünni Hәsәn bәy”adlandırmaqdan başqa bir şey fikirlәşә
bilmirdilәr. Bu sözlәrdә isә әslindә, Hәsәn bәyin lәyaqәtini
alçaldacaq heç nә yox idi. Hәqiqәtәn dә, onun atası “sünni”
anası isә “şiә” idi. Avam xalq kütlәlәrini zәrәrli tәsirlәri
altında saxlayan cahil mollalara, dәrvişlәrә, seyid vә
mәrsiyәxanlara qarşı haqlı çıxışları istisna olmaqla, Hәsәn