Page 366 - design_Topcubashov_Full_Layout 1

Əlimərdan bəy Topçubaşov

hәmin gün o professorun ziyarәtinә getdim. Bütün ingilislәr
kimi, professor Simpsonun da çox gülәrüz adam olduğu,
hәm dә Qafqaza müәyyәn bәlәdliyi aşkara çıxdı. O, mәnә
әrazimiz, әhalimiz, hökumәtimizin vә Parlamentimizin tәrkibi,
habelә qonşulara, ilk növbәdә isә ruslara vә ermәnilәrә
münasibәtimiz barәdә ümumi xarakterli bir neçә sual verdi.
Cavablarımın hamısını özü üçün qeyd edirdi. Mәsәlәn,
suallarından biri belә idi: “Sizin Şimali Qafqaz vә Dağıstan
әhalisi haqda fikriniz nәdir? Dağlılar dövlәt qura bilәrlәrmi?”
Cavab vermәyә macal tapmamış Simpson özü dedi: “Mәncә,
onlar (yәni dağlılar) dövlәt qura bilmәzlәr, çünki hamısı
eyni millәtdәn deyillәr, çoxsaylı tayfalara bölünüblәr”. Öz
növbәmdә mәn dә: “Bәs İsveçrә?” – deyә soruşdum.
“Doğrudur, lakin oradakı mәdәniyyәt dağlılarda yoxdur”, –
deyә Simpson cavab verdi. Sonra isә әlavә etdi: “Әslinә
baxanda, heç dağlılar özlәri müstәqil dövlәt olmaq istәmirlәr,
ona görә dә әrazilәrinin Könüllü Ordu tәrәfindәn tutulmasına
366 kömәk ediblәr”. Lakin “Dağıstan sizindir vә Denikin sizin
ölkәyә girmәyәcәk. Bu mәqsәdlә dә Vordrop ora göndәrilir.
O, Könüllü Ordu vә tәmsilçilәrimiz üçün müvafiq tәlimat
aparır”. Bu zaman sözә qarışıb dedim: “Yeri gәlmişkәn,
әldә olan mәlumatlara görә, sizinkilәr dә Könüllü Orduya
kömәk edirlәr...” “Bilirsinizmi, hәrbçilәr hәmişә öz
hәmkarlarına xüsusi rәğbәtlә yanaşırlar, hәqiqәtәn dә, indiyә
qәdәr bizimkilәr Könüllü Ordunun hәrәkәtlәrinә bir az
uyublar. Ancaq bundan sonra belә olmayacaq”.
Sәkkiz saylı mәlumatda bu tipli söhbәtlәr barәsindә
ümumi şәkildә xәbәr vermişdim. İndi isә qeydlәrimdәn ayrı-
ayrı mәqamları daha tәfәrrüatlı tәqdim etmәklә Müttәfiqlәrin
bizim üçün böyük hәyati әhәmiyyәtә malik mәsәlәlәrә necә
yüngül yanaşdıqlarını әyani göstәrmәk istәyirәm. Onlarla
söhbәtlәrdәn, bir qayda olaraq, qeyri-müәyyәn tәәssüratla
ayrılırdıq: ümumi problemlәrin müzakirәsindәn kәnara
çıxmırlar, konkret suallara isә (mәsәlәn, Miryaqub Mehdiyevin