Page 114 - design_Topcubashov_Full_Layout 1

Əlimərdan bəy Topçubaşov

vәchlә islam dini tәlimindә xalq hakimiyyәti anlayışı ilә
ziddiyyәt tәşkil edәn mәqamlar axtarmaq vә görmәk düzgün
deyil. Bir dini tәlim kimi islam deyil, Şәrq dövlәtlәri, daha
doğrusu, onların hakimiyyәtlәri despotik idarәçiliyin
tәlәblәrindәn doğan amansız, әdalәtsiz qaydalar müәyyәn
edib ki, bu da mahiyyәt etibarilә islamın humanist tәlәblәrinin
pozulmasına sәbәb olub.
Dediyimiz kimi, belә qaydaları yalnız öz maraqlarını
güdәn hakimiyyәtlәr irәli sürür vә hәr vasitә ilә qoruyub
saxlamağa çalışırdılar. Şәrq xalqları isә yalnız mәcburiyyәt
üzündәn dözmәli olurdu. Lakin heç vaxt ictimai-sosial
quruluşun xalis antisosial forması sayılan despotik
monarxiyalara rәğbәtlә yanaşmırdılar vә yanaşa da bilmәzdilәr.
Xalq kütlәlәrinin hakimiyyәtә qarşı narazılığı hәmişә
gündәlikdә dayanırdı. Amma mövcud şәraitdәn asılı olaraq
narazılıq ya ümumiyyәtlә, hәr hansı şәkildә baş qaldırmır,
bәzi nadir tәsadüflәrdә isә hәtta “әn dilsiz-ağızsız xalqların”
114 da sәbir kasası daşanda özünü göstәrirdi.
Ayrı-ayrı şәxslәrin, müxtәlif qrupların açıq etirazları,
gizli әdәbiyyat, xaricdә nәşr olunan vә hökumәtin eyiblәrini
cәsarәtlә qamçılayan milli nәşrlәr, qonşularımız arasında
90
“gәnc türklәr” , yaxud “gәnc farslar” hәrәkatı kimi sonradan
güclü partiyalara çevrilәn dәrnәklәrin yaranması, tez-tez baş
verәn üsyanlar – inqilabi hәrәkatın әlamәtlәri kimi meydana
çıxan belә ümumxalq etirazları son yüzillikdә Şәrq dövlәtlәrinin
hәyatında daha tez-tez tәkrarlanırdı.
Lakin hәr biri ayrılıqda götürülәn bu hadisәlәrin sanki o
qәdәr dә ciddi әhәmiyyәt daşımadıqları tәәssüratı yaranırdı.
Bizim mәtbuat da onlara mühüm proseslәrin başlanğıcı kimi
yanaşmaq fikrindәn uzaq idi.
Şәrq xalqlarının xoşbәxtliyindәn, mәtbuatın formalaş -
dır mağa çalışdığı münasibәt düzgün çıxmadı. Әgәr indi,
hәqiqәtәn dә, bu ölkәlәrdә mәhvә mәhkum olan bir şeyin
mövcudluğunu etiraf etmәk zәrurәti yaranıbsa, söhbәt ilk