Page 70 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ferdinand de Sössür

qәdәr biz bu cür fәrqin varlığı barәdә bir söz demәmişdik,
çünki hәr iki halda fonasiya mexanizmi eyni şәkildә qalır.
Saitin formulu istәnilәn cingiltili samitin formulu ilә tama -
milә müqayisә olunandır. Ağız artikulyasiyası baxımın dan
onların arasında heç bir fәrq yoxdur. Yalnız akustik effekt
fәrqlәnir. Ağız – açılmanın müәyyәn dәrәcәsini yüksәlt -
mәk dә başlıca olaraq rezonator kimi funksionallaşmağa
başlayır. Sәs tonu dominant olur, küy ağız boşluğunda yoxa
çıxır. Ağız nә qәdәr çox bağlanırsa, sәs tonu o qәdәr zәif
olur; nә qәdәr çox açılırsa, küy o qәdәr azalır. Elә ona görә
dә saitlәrdә sәs tamamilә avtomatik olaraq üstündür.
D. Açılmanın dördüncü dәrәcәsi: i. u. y.
O biri saitlәrlә müqayisәdә hәmin sәslәr әhәmiyyәtli
dәrәcәdә qapalıdır – onlar bu baxımdan samitlәrә yaxınla -
şır. İrәlidә izah edilәcәyi kimi, buradan bir sıra nәticәlәr
çıxır ki, bu da adәtәn hәmin fonemlәrә verilәn yarımsait
adı nı doğruldur.
-
İ- dartılmış dodaqlar (işarәsi ) vә ön artikulyasiya ilә; u
- dairәlәnmiş dodaqlar (işarәsi °) vә arxa artikulyasiya ilә, y
- dodaqların u- da, artikulyasiyanın i- dә olduğu vәziyyәtdә
tәlәffüz edilir.
Ümumәn bütün saitlәrdә olduğu kimi, i, u, y-da da burun
rezonatorlu formalar ola bilәr; lakin onlar nadir hadisәdir vә
biz nәzәrә almaya bilәrik. Qeyd etmәk lazımdır ki, fransız
orfoqrafiyasında in vә un ilә ifadә olunan sәslәr buraya aid
deyil.

70 Kar i, yәni sәs tonunun iştirakı olmadan artikulyasiya olu -
nan i mövcuddurmu? Hәmin sual hәm u, hәm y, hәm dә