Page 302 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ferdinand de Sössür

III fәsil

REKONSTRUKSİYALAR

§1. Rekonstruksiyanın sәciyyәsi
vә mәqsәdlәri

Rekonstruksiya yalnız müqayisә yolu ilә mümkündür. Vә
öz növbәsindә müqayisәnin dә rekonstruksiyadan başqa bir
mәqsәdi yoxdur. Əgәr bir neçә forma arasında müәyyәn
etdiyimiz uyğunluğun nәticәsiz qalmasını istәmiriksә, biz
onları zaman perspektivi boyunca yerlәşdirmәli vә vahid
proformalarını bәrpa etmәyә girişmәliyik: bu mәsәlә üzәrinә
artıq neçәnci dәfәdir ki, qayıdırıq. Belәliklә, latınca medius
‘orta’nı yunanca mėsos ‘orta’ ilә müqayisәdә, hind-Avropa
vәziyyәtinә üz tutmadan aydınlaşdırmaq üçün, tarixәn hәm
medius, hәm dә mėsos ilә bağlılığı olduğunu qәbul edilәn daha
qәdim *methyos vәziyyәtini müәyyәn etmәk lazım gәlir. İki
müxtәlif dilin iki sözünü deyil, eyni dil daxilindә götürülmüş
iki formanın müqayisәsindә eyni şey әldә edilir: deyәk ki,
latınca gerö ‘daşıyıram’ ilә gestus (gerö-nun keçmiş zaman
feili sifәti) hәr iki forma üçün nә zamansa ümumi olmuş *ges-
әsasını müәyyәnlәşdirmәyә imkan verir.
Qeyd edәk ki, fonetik dәyişmәlәrә aid müqayisәlәr
hәmişә morfoloji mülahizәlәri nәzәrә almalıdır. Latınca
patior ‘dözürәm’ vә passus ‘dözmüş’ sözlәrini araşdırarkәn
factus, dictus vә s. dә mәni cәlb edir, ona görә ki, passus da
hәmin tipdәn olan törәmәdir; yalnız faciö ‘edirәm’ ilә factus
‘edilmiş’, dicö ‘deyirәm’ ilә dictus ‘deyilmiş’ vә s. arasındakı
morfoloji münasibәtlәrә әsaslanaraq mәn daha erkәn dövr -
lәrdә patior ilә *pat- tus arasında eyni münasibәtlәri müәyyәn
302
edә bilәrәm. Öz növbәsindә, әgәr müqayisә morfoloji
sәciyyә daşıyırsa, mәn onu fonetikanın kömәyi ilә möhkәm -