Page 254 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ferdinand de Sössür

proyeksiyasından ibarәtdir. Dilin spontan tәhlili kimi, dilçi -
lәrin tarixi tәhlili dә sözü yaradan aşağı sәviyyә vahidlәrini
dәrk etmәyә can atır. Fәrq yalnız bundadır ki, tarıxı tәhlil
sözün tәrkib hissәlәrinin әn qәdim bölgüsünә nüfuz etmәyә
çalışaraq, әsrlәr boyu aparılmış bütün subyektiv tәhlillәri
sintez edir. Söz daxili quruluşu vә tәyinatı dәfәlәrlә dәyiş -
dirilmiş evi xatırladır. Obyektiv tәhlil onları üst-üstә yı ğ maq -
la zaman-zaman bir-birini әvәz etmiş quruluş dә yiş mәlәrini
yekunlaşdırır. Lakin bu evdә yaşayanlar onun ancaq bir
quruluşundan xәbәrdardır. Yuxarıda nәzәrdәn keçirdiyimiz
yunan hipp-o-s tәhlili yanlış deyil, ona görә ki, sözün tәrkibi
danışanlar tәrәfindәn mәhz bu cür dәrk olunmuşdur – bu
yalnız “anaxron”dur, çünki hәmin söz qarşılaşdığımız dövrә
aid deyil. Bu hipp-o-s yunan klassik hipp-os ilә ziddiyyәt tәşkil
etmir, lakin ona ayrı dәyәrlә yanaşmaq lazımdır. Başqa sözlә
desәk, biz yenidәn diax roniya ilә sinxroniyanın fundamental
qarşılaşmasına qayıdırıq.
Bununla biz mühüm bir metodoloji mәsәlәnin hәllinә
girişirik. Köhnә mәktәb sözü köklәrә, әsaslara, sözdüzәldici
şәkilçilәrә vә s. ayırır vә bu kateqoriyalara mütlәq әhәmiyyәt
verirdi. Boppun vә onun şagirdlәrinin әsәrlәrini oxuyarkәn
düşünmәk olar ki, yunanlar uzaq dövrlәrdәn etibarәn hazır
köklәrin vә sözdüzәldici şәkilçilәrin bütün ehtiyatını
mühafizә etmiş, dildә danışa-danışa öz sözlәrinın kütlәvi
yaradılması ilә mәşğul olmuşlar; mәsәlәn, patȇr ‘ata’ onlar
üçün “pa kökü + ter sözdüzәldici şәkilçisi” olmuş, dösö
‘göstәrәcәyәm’ onların nitqindә özünü “dö + so + şәxs şәkil -
çisi” nin yekunu kimi tәqdim etmişdir vә s.
Görünür, bu cür yanılmalara münasibәt bildirmәk lazım
imiş, hәmin reaksiyanın şüarları ilә (tamamilә doğru olan
şüarlar) aşağıdakı tәlәblәr edilmişdi: müasir dillәrdә bizim
gündәlik nitqimizdә nә baş verirsә, onun üzәrindә müşahidә
aparın, heç bir prosesi, canlı nitqdә müşahidә edilmәyәn heç
bir hadisәni dilin qәdim dövrlәrinә aid etmәyin. Boppun
254
apardığı tәhlillәrin çox zaman canlı nitqdә zәmini olmadı -