Page 169 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ümumi dilçilik kursu

qruplar törәyir. Deyәk ki, enseignement ‘tәlim’ sözü qeyri-
iradi olaraq çoxlu başqa sözlәri oyadır ki, (mәsәlәn, enseigner
‘tәlim vermә’, renseigner ‘yenidәn öyrәtmәk’ vә s.; yaxud
armement ‘silahlanma’, changement ‘dәyişdirmә’ vә s.; yaxud
da ėducation ‘tәhsil’, apprentissage ‘öyrәnmә’ vә s.) hәmin
sözlәr öz aralarında bu vә ya digәr cәhәtdәn oxşardır.
Aydınca görünür ki, hәmin münasibәtlәr indicә qeyd
etdiyimiz münasibәtlәrdәn tamamilә başqa sәciyyәlidir. On -
lar müәyyәn ölçüyә dayanmır, beyindә qәrar tutur vә hәr bir
fәrdin yaddaşında qorunan xәzinәyә mәnsub olur ki, hәmin
xәzinә mәhz dildir. Bu münasibәtlәri biz assosiativ müna -
sibәtlәr adlandıracağıq.
Sintaqmatik münasibәtlәr hәmişә in praesentia fәal ardı -
cıllıqda bәrabәr dәrәcәdә iştirak edәn iki, yaxud çox sayda
üzvlәrin münasibәtinә әsaslanır. Əksinә, assosiativ münasibәt
hәmin münasibәtin üzvlәrini virtual, mnemon cәrgәdә
birlәşdirir: onun üzvlәri hәmişә in absentia-dır.
Bu iki yöndәn nәzәrdәn keçirilәn dil vahidini binanın
mü әy yәn hissәsi, mә sә lәn, sütunla müqayisә etmәk olar: bir
tәrәfdәn sütun onun saxladığı arxitravla müәyyәn müna -
sibәtdәdir – mәkanda eyni cür iştirak edәn iki vahidlik, bu
qar şılıqlı yerlәşmә sintaqmatik münasibәti xatırladır; başqa
tәrәfdәn әgәr bu sütun Dori orderindәndirsә, tәfәkkürdә baş -
qa orderlәrlә (ionik, korinf vә s.), yәni hazırkı mәkanda
mövcud olmayan elementlәrlә müqayisә yaradır – bu
assosiativ münasibәtdir.
Hәmin münasibәt sıralarının hәr biri xüsusi mülahizә
söylәnmәsini tәlәb edir.

169