Page 168 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ferdinand de Sössür

V f ә s i l

SİNTAQMATİK MÜNASİBƏTLƏR
VƏ ASSOSİATİV MÜNASİBƏTLƏR

§1. Müәyyәnlәşdirilmә

Belәliklә, dilin hәr bir vәziyyәtindә hәr şey müna si -
bәtlәrdә bәrqәrardır. Hәmin münasibәtlәr özünü necә tәqdim
edir?
Dil sisteminin üzvlәri arasındakı münasibәtlәr vә
müxtәlifliklәr iki müxtәlif sferada açılır; onların hәr biri
özünün dәyәrliliklәr sırasını yaradır: hәmin iki sıranın qarşı-
qarşıya qoyulması onlardan hәr birinin tәbiәtini daha yaxşı
aydınlaşdırmağa imkan verir. Bunlar bizim әqli fәaliy -
yәtimizin iki formasına uyğun gәlir ki, dil üçün dә olduqca
zәruridir.
Bir tәrәfdәn sözlәr nitqdә bir-biri ilә birlәşәrәk öz
aralarında dilin xәtti xarakterinә әsaslanan münasibәtә
girirlәr ki, bu münasibәt iki elementin eyni zamanda tәlәffüz
olunma imkanını mümkünsüz edir. Hәmin elementlәr nitq
axınında biri digәrinin arxasınca düzülür. Müәyyәn ölçüyә
malik bu cür birlәşmәlәri sintaqm adlandırmaq olar. Belәliklә,
sintaqm hәmişә bir-birinin ardınca gәlәn әn azı iki vahiddәn
ibarәtdir (mәsәlәn, re- lire ‘yenidәn oxumaq’, contre tous
‘hamıya qarşı’, la vie humaine ‘insan hәyatı’, s’il fait beau
temps, nous sortirons ‘әgәr yaxşı hava olsa, biz gәzmәyә
gedәcәyik’ vә s.). Sintaqmın hәr bir üzvü yalnız özündәn
әvvәl, yaxud sonra gәlәn üzvә, yaxud da hәr ikisi ilә qarşı -
laşma dәrәcәsinә görә dәyәrlilik әldә edir.
Başqa tәrәfdәn nitq prosesindәn kәnarda öz aralarında
168 nәsә ümumiliyә malik sözlәr yaddaşda elә assosiasiya yaradır
ki, onların daxilindә olduqca rәngarәng münasibәtlәr olan