Page 22 - "Yeni söz"
P. 22
nc yazarların ədəbiyyat almanaxı
yavaş açılır və oxucu söhbə n bitdiyini düşünür, amma finaldakı qəfil "partlayış"
aldandığını ona başa salır. Beləliklə, hekayədə açılış iki dəfə gedir. Qəhrəman öz
i yini bu itki ilə daxilən barışandan sonra tapır. Problem öncə insanın daxilində
psixoloji həllini, sonra isə zahiri olaylarda gerçək çözümünü tapır. Yəni Cavid
Flober süje ilə Mopassan finalını birləşdirir. Məhz bu novella finalı gənc nasiri re-
alist-psixoloji nəsrimizin floberlərindən ayırır.
Bununla belə, Caviddə bəzən dilə, üsluba aludəlik duyulur. Məncə, ən yaxşısı
odur ki, nasirin apardığı dil əməliyyatlarını oxucu hiss etməsin, bizim üçün həyatda
ən zəruri şeyin – udduğumuz havanın fərqində olmadığımız kimi. Hava kimi, üslub
da ça şmayanda hiss olunmalıdır. Cavidin hekayəsinin dili bəzi yerlərdə qədərindən
ar q "şairanə" görünür və buna uyğun olaraq təhkiyənin ürək döyüntüləri normanı
aşır. Əslində bu sözlər tənqid yox, tərifdir. Demək, Cavid yazmağı ar q bacarır,
indi isə pozmağı öyrənməlidir.
Əgər yeni nəsil nasirlərin Mendeleyev sistemini yaratsaq, Cavid və Vüsala ən
yaxın xanaya "Tanımal Mustafa" hekayəsinin müəllifi İkinci Mahmudun adını
yazmaq lazım gələrdi. Mahmudun hekayəsi təkcə ilginc bir olay yox, həm də
xarakter üstündə qurulub. Hekayənin, hə a saymağı belə bacarmayan qəhrəmanı
Mustafa kişinin qəribə bir qabiliyyə var – davara baxıb sahibini, uşağa baxıb
babasını tanıyır, yəni Tanımaldır. Bu xalq gene ki qeyri-adi qabiliyə nə görə
mahalda hörmət qazanır, bir çox oğurluq hadisələrinin açılmasına kömək edir.
Amma onun zinadan doğulanların əsl valideynini təyin etməsi adamları çaş-baş
salır. Onlar həqiqə eşitmək istəmir, üstəlik də Mustafanı qocalıb ağlını i rməkdə
suçlayırlar. Buna dözməyən qoca dünyasını dəyişir və həqiqətləri özüylə qəbirə
aparır.
Mahmud dil-üslub baxımından yetkindir, problem qoyub onu həll etməyi
bacarır, oxunaqlıdır. Bununla belə, "Tanımal Mustafa"da olduğu kimi, gah 80-ci
illər mövzularına üz tutur, gah da fantas kaya sıçrayaraq, "Ubermenşagen"
hekayəsini yazır. Hər iki halda da müasirlik pərdəsindən bir az kənara çıxır, bir az
xaric səslənir. Çünki söhbət realist nəsrdən gedəndə sənə n nəbzi bu iki əks qütb
arasında döyünür və istedadın bir əlamə də bu nəbzi tutmaqdır. İnanıram ki,
Mahmud sağa-sola dar nmalardan qurtarıb, zamanla ortaq dil tapacaq. Çünki,
zənnimcə, o, ciddi nəsrə iddialı bir neçə istedadlı cavandan biridir.
22
yavaş açılır və oxucu söhbə n bitdiyini düşünür, amma finaldakı qəfil "partlayış"
aldandığını ona başa salır. Beləliklə, hekayədə açılış iki dəfə gedir. Qəhrəman öz
i yini bu itki ilə daxilən barışandan sonra tapır. Problem öncə insanın daxilində
psixoloji həllini, sonra isə zahiri olaylarda gerçək çözümünü tapır. Yəni Cavid
Flober süje ilə Mopassan finalını birləşdirir. Məhz bu novella finalı gənc nasiri re-
alist-psixoloji nəsrimizin floberlərindən ayırır.
Bununla belə, Caviddə bəzən dilə, üsluba aludəlik duyulur. Məncə, ən yaxşısı
odur ki, nasirin apardığı dil əməliyyatlarını oxucu hiss etməsin, bizim üçün həyatda
ən zəruri şeyin – udduğumuz havanın fərqində olmadığımız kimi. Hava kimi, üslub
da ça şmayanda hiss olunmalıdır. Cavidin hekayəsinin dili bəzi yerlərdə qədərindən
ar q "şairanə" görünür və buna uyğun olaraq təhkiyənin ürək döyüntüləri normanı
aşır. Əslində bu sözlər tənqid yox, tərifdir. Demək, Cavid yazmağı ar q bacarır,
indi isə pozmağı öyrənməlidir.
Əgər yeni nəsil nasirlərin Mendeleyev sistemini yaratsaq, Cavid və Vüsala ən
yaxın xanaya "Tanımal Mustafa" hekayəsinin müəllifi İkinci Mahmudun adını
yazmaq lazım gələrdi. Mahmudun hekayəsi təkcə ilginc bir olay yox, həm də
xarakter üstündə qurulub. Hekayənin, hə a saymağı belə bacarmayan qəhrəmanı
Mustafa kişinin qəribə bir qabiliyyə var – davara baxıb sahibini, uşağa baxıb
babasını tanıyır, yəni Tanımaldır. Bu xalq gene ki qeyri-adi qabiliyə nə görə
mahalda hörmət qazanır, bir çox oğurluq hadisələrinin açılmasına kömək edir.
Amma onun zinadan doğulanların əsl valideynini təyin etməsi adamları çaş-baş
salır. Onlar həqiqə eşitmək istəmir, üstəlik də Mustafanı qocalıb ağlını i rməkdə
suçlayırlar. Buna dözməyən qoca dünyasını dəyişir və həqiqətləri özüylə qəbirə
aparır.
Mahmud dil-üslub baxımından yetkindir, problem qoyub onu həll etməyi
bacarır, oxunaqlıdır. Bununla belə, "Tanımal Mustafa"da olduğu kimi, gah 80-ci
illər mövzularına üz tutur, gah da fantas kaya sıçrayaraq, "Ubermenşagen"
hekayəsini yazır. Hər iki halda da müasirlik pərdəsindən bir az kənara çıxır, bir az
xaric səslənir. Çünki söhbət realist nəsrdən gedəndə sənə n nəbzi bu iki əks qütb
arasında döyünür və istedadın bir əlamə də bu nəbzi tutmaqdır. İnanıram ki,
Mahmud sağa-sola dar nmalardan qurtarıb, zamanla ortaq dil tapacaq. Çünki,
zənnimcə, o, ciddi nəsrə iddialı bir neçə istedadlı cavandan biridir.
22
