Page 23 - "Yeni söz"
P. 23
Həya n nəbzi məsələsini daha çox "Berta" hekayəsinin müəllifi Günel Xəzələ
və "Heçliyin əfsanəsi" hekayəsinin müəllifi Svetlana Turana şamil etmək olar. Hər
iki xanımın səlis dili, cəlbedici təhkiyəsi var. Hər ikisinin hekayəsi maraqlı olaylar
üstündə qurulub. Amma bu olayların, xüsusən də Günelin hekayəsinin çağdaş
Azərbaycan insanının həya na dəxli varmı?
Günel bizə ba ölkələrindən birində baş verən ailə-məişət intriqasından
danışır. Qulluqçusu Bertaya zülm edən xanım Elza müflisləşərək, axırda özünün
keçmiş qulluqçusundan asılı duruma düşür. Aşına nə tökürsə, qaşığına da o çıxır.
Svetlana isə sevgisiz nikahdan doğulan, zooparkda böyüyən bir oğlanın özünü şirə
yem etməsindən söz açır. Ailədə sevgisizlik, xalqlar arasında müharibə insanı bir
heçliyə yuvarlayır, o, öz vəhşi eh raslarının qurbanı olur. Svetlana bunu deyir.
Amma hekayə sadəcə əhvalat deyil, maraqlı əhvalat da deyil, bədii əhvalatdır. Bəs
niyə bu xanımların danışdıqları bədii əhvalat səviyyəsinə qalxmır. Çünki onlar
əhvala teleekran effek ilə göstəməkdənsə, diktor mətni ilə oxuyurlar. Biz
personajların zahirində gedən olayları görür, amma onların daxilində gedən
prosesləri lazımınca izləyə bilmirik. Özəlliklə də Günelin üslubu, ən yaxşı halda,
Mopassan novellalarını yada salır. Halbuki naturalist Mopassandan sonra dünya
bədii nəsri modernist, ekzistensialist, postmodernist, postmodern sonrası prak kadan
keçib və pos nsana gəlib ça b.
Qan Turalının "Gənc qadının və Şaxta Babanın qətli", Ayxan Ayvazın "Monoton",
Ömər Xəyyamın "Nağılın sonu nağıl" hekayələri isə modern-postmodern prak kanın
yeni nəsil yazarlar tərəfindən bu və digər dərəcədə mənimsənildiyindən xəbər
verir. Bunların arasında ənənəvi nəsr üslubuna ən yaxını Qan Turalı, ən uzağı
Ömərdir, Ayxan bu baxımdan ortada dayanır.
Qan Turalının hekayəsi milli mentalite n neqa v yönlərinin tənqidinə həsr
olunub. Problem sosial-mənəvidir – gənc ailə başçısı Elman dedi-qoduya dözməyib
arvadı Nailəni və onunla şəkil çəkdirən Şaxta Babanı bıçaqlayır. Adi söz-söhbət,
bayağı erkəklik qüruru (kişilik yox, məhz erkəklik!) iki nəfərin ölümünə, iki körpənin
ye m böyüməsinə, qa lin isə öz ömrünü həbsxanalar küncündə çürütməsinə
səbəb olur.
Elman öz xarakterinin zəifliyi baxımından Anarın Zaurunu, hekayə isə eyni
olayın bir neçə şəxsin dilindən nəqli baxımından İ.Əfəndiyevin "Körpüsalanlar"ını
23
və "Heçliyin əfsanəsi" hekayəsinin müəllifi Svetlana Turana şamil etmək olar. Hər
iki xanımın səlis dili, cəlbedici təhkiyəsi var. Hər ikisinin hekayəsi maraqlı olaylar
üstündə qurulub. Amma bu olayların, xüsusən də Günelin hekayəsinin çağdaş
Azərbaycan insanının həya na dəxli varmı?
Günel bizə ba ölkələrindən birində baş verən ailə-məişət intriqasından
danışır. Qulluqçusu Bertaya zülm edən xanım Elza müflisləşərək, axırda özünün
keçmiş qulluqçusundan asılı duruma düşür. Aşına nə tökürsə, qaşığına da o çıxır.
Svetlana isə sevgisiz nikahdan doğulan, zooparkda böyüyən bir oğlanın özünü şirə
yem etməsindən söz açır. Ailədə sevgisizlik, xalqlar arasında müharibə insanı bir
heçliyə yuvarlayır, o, öz vəhşi eh raslarının qurbanı olur. Svetlana bunu deyir.
Amma hekayə sadəcə əhvalat deyil, maraqlı əhvalat da deyil, bədii əhvalatdır. Bəs
niyə bu xanımların danışdıqları bədii əhvalat səviyyəsinə qalxmır. Çünki onlar
əhvala teleekran effek ilə göstəməkdənsə, diktor mətni ilə oxuyurlar. Biz
personajların zahirində gedən olayları görür, amma onların daxilində gedən
prosesləri lazımınca izləyə bilmirik. Özəlliklə də Günelin üslubu, ən yaxşı halda,
Mopassan novellalarını yada salır. Halbuki naturalist Mopassandan sonra dünya
bədii nəsri modernist, ekzistensialist, postmodernist, postmodern sonrası prak kadan
keçib və pos nsana gəlib ça b.
Qan Turalının "Gənc qadının və Şaxta Babanın qətli", Ayxan Ayvazın "Monoton",
Ömər Xəyyamın "Nağılın sonu nağıl" hekayələri isə modern-postmodern prak kanın
yeni nəsil yazarlar tərəfindən bu və digər dərəcədə mənimsənildiyindən xəbər
verir. Bunların arasında ənənəvi nəsr üslubuna ən yaxını Qan Turalı, ən uzağı
Ömərdir, Ayxan bu baxımdan ortada dayanır.
Qan Turalının hekayəsi milli mentalite n neqa v yönlərinin tənqidinə həsr
olunub. Problem sosial-mənəvidir – gənc ailə başçısı Elman dedi-qoduya dözməyib
arvadı Nailəni və onunla şəkil çəkdirən Şaxta Babanı bıçaqlayır. Adi söz-söhbət,
bayağı erkəklik qüruru (kişilik yox, məhz erkəklik!) iki nəfərin ölümünə, iki körpənin
ye m böyüməsinə, qa lin isə öz ömrünü həbsxanalar küncündə çürütməsinə
səbəb olur.
Elman öz xarakterinin zəifliyi baxımından Anarın Zaurunu, hekayə isə eyni
olayın bir neçə şəxsin dilindən nəqli baxımından İ.Əfəndiyevin "Körpüsalanlar"ını
23
