Page 25 - "Yeni söz"
P. 25
Hekayədəki ikinci məsələ birinci ilə bağlıdır və este k xarakter daşıyır: sənət
reallıqdan doğmalıdır, yoxsa uydurmadan? Müəllif məsələni zidd tərəfləri bir
araya gə rməklə çözür. Ədəbiyya n əsasında reallıq durmalıdır, amma bu reallığı
yaşamaq vacib deyil, onu oynamaq da olar. Müəllif dünyaya reallığın uydurmaya,
uydurmanın reallığa çevrildiyi neytral zonadan baxır və belə qərara gəlir: sənət
özü də bir həyat, həyat özü də bir sənətdir.
Ömərin hekayəsi sehrin fokusa, fokusun sehrə çevrildiyi mətndir. Axı, müəllifin
fikrincə, qə sərhədlər yoxdur. Sərhədlərin, yəni nizamın pozulması isə ar q
xaosdur. Hekayə qəhrəmanının finalda kor olması da bu xaosu işarələyir. Beləliklə,
Ömərin düşüncəsinin son həddi xaos, yəni mifdir və mifin o üzündə duran
həqiqə görmək üçün nə müəllif, nə də qəhrəmanın bəsirət gözü açılmır. Proses
yarıyacan gedir. Buradan isə absurda vur-tut bir addım qalır. Çünki bu düşüncə ilə
gediləsi başqa yer yoxdur.
"İkinci mərtəbəli dəli" hekayəsinin müəllifi Sayman Aruz məhz bu absurd
durumu təsvir edir. Hekayənin məkanı dəlixana, qəhrəmanı dəli Əhməddir. O, hər
gün sevgilsi Leylaya məktub yollayır və axırda məlum olur ki, ünvanı səhv salıb,
çünki Leyla özü də dəlixanada – ikinci mərtəbədə yaşayır, üstəlik də Əhmədin
sevgilisi deyil. Bir sözlə, Don Kixotun Dulsineyaya "məhəbbə " və olaya ikibaşlı
Servantes yanaşması. İspan dahisinin ünlü romanında dünyanın dəlixana demək
olduğu kimi, Saymanın hekayəsində də dəlixana dünyanı işarələyir. Əhməd və
Leyla da sadəcə iki dəli yox, ümumən kişini və qadını – insanlığı simvolizə edirlər.
Leyla demişkən, klassik sufi düşüncəsində, məsələn, Füzulinin "Leyli və
Məcnun"unda kişi eşqin birinci mərtəbəsində qadını, yəni surə , ikincidə isə
Allahı, yəni mahiyyə sevir. Çağdaş insanın düşüncəsində Allah yoxdur, bu üzdən
o, qadını ikinci mərtəbəyə qaldırıb. Bütün bu dəlixana durumu da buradan əmələ
gəlib.
Ömər öz hekayəsinin məkanı kimi həbsxananı, Sayman isə dəlixananı seçir.
Hər iki "xana" normal ağla, mən qə zidd adamların toplaşdıqları yer olmaqla
mahiyyətcə eyniləşirlər.
Lakin hər şeyin səbəbini onun daxilində axtaran və bununla da Aristotel
mən qi ilə düşünən Ömərdən fərqli olaraq, Sayman özünü qəhrəmanla eyniləşdirmir,
ona kənardan baxır, ona gülür. Həm Ömərdən, həm də Əhməddən fərqli olaraq
isə Saymanın getməyə yeri – ikinci mərtəbəsi var. O "kənar" yer Platonun
25
reallıqdan doğmalıdır, yoxsa uydurmadan? Müəllif məsələni zidd tərəfləri bir
araya gə rməklə çözür. Ədəbiyya n əsasında reallıq durmalıdır, amma bu reallığı
yaşamaq vacib deyil, onu oynamaq da olar. Müəllif dünyaya reallığın uydurmaya,
uydurmanın reallığa çevrildiyi neytral zonadan baxır və belə qərara gəlir: sənət
özü də bir həyat, həyat özü də bir sənətdir.
Ömərin hekayəsi sehrin fokusa, fokusun sehrə çevrildiyi mətndir. Axı, müəllifin
fikrincə, qə sərhədlər yoxdur. Sərhədlərin, yəni nizamın pozulması isə ar q
xaosdur. Hekayə qəhrəmanının finalda kor olması da bu xaosu işarələyir. Beləliklə,
Ömərin düşüncəsinin son həddi xaos, yəni mifdir və mifin o üzündə duran
həqiqə görmək üçün nə müəllif, nə də qəhrəmanın bəsirət gözü açılmır. Proses
yarıyacan gedir. Buradan isə absurda vur-tut bir addım qalır. Çünki bu düşüncə ilə
gediləsi başqa yer yoxdur.
"İkinci mərtəbəli dəli" hekayəsinin müəllifi Sayman Aruz məhz bu absurd
durumu təsvir edir. Hekayənin məkanı dəlixana, qəhrəmanı dəli Əhməddir. O, hər
gün sevgilsi Leylaya məktub yollayır və axırda məlum olur ki, ünvanı səhv salıb,
çünki Leyla özü də dəlixanada – ikinci mərtəbədə yaşayır, üstəlik də Əhmədin
sevgilisi deyil. Bir sözlə, Don Kixotun Dulsineyaya "məhəbbə " və olaya ikibaşlı
Servantes yanaşması. İspan dahisinin ünlü romanında dünyanın dəlixana demək
olduğu kimi, Saymanın hekayəsində də dəlixana dünyanı işarələyir. Əhməd və
Leyla da sadəcə iki dəli yox, ümumən kişini və qadını – insanlığı simvolizə edirlər.
Leyla demişkən, klassik sufi düşüncəsində, məsələn, Füzulinin "Leyli və
Məcnun"unda kişi eşqin birinci mərtəbəsində qadını, yəni surə , ikincidə isə
Allahı, yəni mahiyyə sevir. Çağdaş insanın düşüncəsində Allah yoxdur, bu üzdən
o, qadını ikinci mərtəbəyə qaldırıb. Bütün bu dəlixana durumu da buradan əmələ
gəlib.
Ömər öz hekayəsinin məkanı kimi həbsxananı, Sayman isə dəlixananı seçir.
Hər iki "xana" normal ağla, mən qə zidd adamların toplaşdıqları yer olmaqla
mahiyyətcə eyniləşirlər.
Lakin hər şeyin səbəbini onun daxilində axtaran və bununla da Aristotel
mən qi ilə düşünən Ömərdən fərqli olaraq, Sayman özünü qəhrəmanla eyniləşdirmir,
ona kənardan baxır, ona gülür. Həm Ömərdən, həm də Əhməddən fərqli olaraq
isə Saymanın getməyə yeri – ikinci mərtəbəsi var. O "kənar" yer Platonun
25
