Page 143 - "Hər suala bir cavab" (I cild)

Bu ? 143

Kağızı kim kәşf edib?

B ir vәrәq kağız götürüb onu eninә, Tsay Lun
uzununa cırın. Görәcәksiniz ki,
kağızı ya eninә, ya da uzununa sirrini öyrәnib, onu İspaniyaya gәtirdilәr.
cırmaq daha asan olur vә cırılan yerlәrdә Oradan isә kağız istehsalı bütün Avropaya
tükdәn dә nazik tiftiklәr qalır. vә dünyaya yayıldı.
Bu nә demәkdir? Əvvәla: bu kağızı
dәzgahda düzәldiblәr, yoxsa o hәr iki Zaman keçdikcә, kağız istehsalında
sәmtdә eyni asanlıqla kәsilәrdi. İkincisi: yeni üsullar yarandı, dәzgahlar ixtira olun-
kağız ağacların gövdәsini tәşkil edәn xırda du. Onlardan әn mühümü, çox nazik
sellüloza hissәciklәrindәn ibarәtdir. vәrәqlәr düzәltmәyә imkan verәn xüsusi
İnsan, üzәrindә yazı yaza bildiyi dәzgah idi. Onu 1798-ci ildә Fransada kәşf
müxtәlif xüsusi sәthlәri kağızdan çox-çox etdilәr.
qabaq kәşf edib. Qәdim misirlilәr 4000 il
әvvәl papirus bitkisinin pöhrәlәrini götürüb
qabığını soyur, onu düzlәşdirirdilәr. Sonra
papirus zolaqlarını eninә-uzununa, üst-
üstә yığırdılar vә preslә elә sıxırdılar ki,
parçalar bir-birinә yapışsın. Qurumuş pa-
pirus tәbәqә yazı üçün çox әla bir sәth
tәşkil edirdi.
Lakin bu hәlә kağız deyildi. Kağızı
Çindә, eramızın tәxminәn 105-ci ilindә
Tsay Lun adlı bir nәfәr düzәltdi. O, kağızı
tut ağacının qabığının iç tәrәfindәki liflәrdәn
düzәltmәk üsulunu kәşf etdi.
Çinlilәr ağac qabığını suyun içindә
döyürdülәr ki, liflәr bir-birindәn ayrılsın.
Sonra bu mәhlulu tabaqlara tökürdülәr.
Tabaqların dibi bambuk parçalarından idi.
Nәticәdә su süzülür, tabağın dibindә liflәr
qalırdı. Onları düz bir sәthdә qurumağa
qoyurdular. Bu mәqsәdlә yenә bambuk
zolaqlardan, köhnә cır-cındırdan istifadә
olunurdu. Sonralar kağızın keyfiyyәtini
yaxşılaşdırmaq üçün kiminsә ağlına gәldi
ki, ona nişasta da әlavә etsin.
Çin tacirlәri uzaq şimal, qәrb
torpaqlarına sәyahәt edirdilәr vә bir gün
dә gәlib Sәmәrqәnd şәhәrinә çıxdılar.
Orada әrәblәr çinlilәrdәn kağız düzәltmәyin