Page 139 - book-online
P. 139
Àòàìûí äîñòëàðû
saydığının adını çәkib qırıq-qırıq sәslә pıçıldadı: “... Nә
olur? Nә baş verir?”
Xitab etdiyi şәxs qәfil başını ona tәrәf çevirdi. Durğun,
heç bir müsbәt, ya mәnfi ifadә bildirmәyәn baxışla qısaca
cavab verib yoluna davam etdi: “İnqilab olur!”
Bu cümlә bir anda hәr şeyi anlatdı. Hәbsxana maşı-
nının dişlәri arasında ona indi belә cavab verәn dostu
ilә bir neçә il әvvәl aralarındakı söhbәti xatırladı.
Söz inqilablardan düşmüşdü. O da bir çoxları kimi
fransız inqilabı haqqında Əli Kamalın1 “Ricali-inqilab”
(“İnqilab liderlәri” – V.Q.), tarixçi Rәşad bәyin2 “Fransa
inqilabi-kәbiri” (“Böyük Fransa inqilabı” – V.Q.) kitab-
larından az-çox bәzi şeylәr oxumuşdu. Bu kitablar ona
inqilablar haqqında qәribә fikirlәr, hә a bәzi qәnaәtlәr
aşılamışdı. Uca sәslә bağırırdı: “İnqilab sәnin mәni vә
ya mәnim sәni, bir sözlә, dostların biri-birini dar ağacından
asdıqları zaman olacaq! İnqilabın hәqiqi dәlili budur!”
İndi dostu onun asılmağına qәrar verirdi. Demәk,
inqilab olur. Amma irәli sürülәn i iham gerçәk çıxma-
mışdı. O halda hәyatının bu son günündә inqilablar
haqda yeni fikir, yeni bir qәnaәt dә hasil etmiş olurdu:
“İnqilab yalnız günahkarların, xainlәrin deyil, günaha
meyil göstәrәnlәrin, xәyanәt fikrinә düşә bilәnlәrin, hә a
bu vә ya digәr sәbәbdәn mövcudluqları gәlәcәkdә cә-
miyyәt üçün tәhlükәli görünә bilәnlәrin qısa mühaki-
mәdәn sonra öldürüldüklәri zaman baş verir”.
İnqilaba xәyanәt edәnlәrin özlәri qәdәr inqilabın
son mәqsәdi sayılan mәdәni dövlәt anlayışına iman gәti-
rәnlәr, bәzәn dә inqilabı hәyata keçirәn vә idarә edәnlәrin
şәxsi görüşlәrindәn çıxış edәrәk yaşamalarının zәrәr
1 Әli Kamal (1869-1922) – türk ictimai-siyasi xadimi, jurnalist və tarixçi
2 Әli Rəşad (1877-1929) – türk tarixçisi, tərcüməçi və pedaqoq
139
saydığının adını çәkib qırıq-qırıq sәslә pıçıldadı: “... Nә
olur? Nә baş verir?”
Xitab etdiyi şәxs qәfil başını ona tәrәf çevirdi. Durğun,
heç bir müsbәt, ya mәnfi ifadә bildirmәyәn baxışla qısaca
cavab verib yoluna davam etdi: “İnqilab olur!”
Bu cümlә bir anda hәr şeyi anlatdı. Hәbsxana maşı-
nının dişlәri arasında ona indi belә cavab verәn dostu
ilә bir neçә il әvvәl aralarındakı söhbәti xatırladı.
Söz inqilablardan düşmüşdü. O da bir çoxları kimi
fransız inqilabı haqqında Əli Kamalın1 “Ricali-inqilab”
(“İnqilab liderlәri” – V.Q.), tarixçi Rәşad bәyin2 “Fransa
inqilabi-kәbiri” (“Böyük Fransa inqilabı” – V.Q.) kitab-
larından az-çox bәzi şeylәr oxumuşdu. Bu kitablar ona
inqilablar haqqında qәribә fikirlәr, hә a bәzi qәnaәtlәr
aşılamışdı. Uca sәslә bağırırdı: “İnqilab sәnin mәni vә
ya mәnim sәni, bir sözlә, dostların biri-birini dar ağacından
asdıqları zaman olacaq! İnqilabın hәqiqi dәlili budur!”
İndi dostu onun asılmağına qәrar verirdi. Demәk,
inqilab olur. Amma irәli sürülәn i iham gerçәk çıxma-
mışdı. O halda hәyatının bu son günündә inqilablar
haqda yeni fikir, yeni bir qәnaәt dә hasil etmiş olurdu:
“İnqilab yalnız günahkarların, xainlәrin deyil, günaha
meyil göstәrәnlәrin, xәyanәt fikrinә düşә bilәnlәrin, hә a
bu vә ya digәr sәbәbdәn mövcudluqları gәlәcәkdә cә-
miyyәt üçün tәhlükәli görünә bilәnlәrin qısa mühaki-
mәdәn sonra öldürüldüklәri zaman baş verir”.
İnqilaba xәyanәt edәnlәrin özlәri qәdәr inqilabın
son mәqsәdi sayılan mәdәni dövlәt anlayışına iman gәti-
rәnlәr, bәzәn dә inqilabı hәyata keçirәn vә idarә edәnlәrin
şәxsi görüşlәrindәn çıxış edәrәk yaşamalarının zәrәr
1 Әli Kamal (1869-1922) – türk ictimai-siyasi xadimi, jurnalist və tarixçi
2 Әli Rəşad (1877-1929) – türk tarixçisi, tərcüməçi və pedaqoq
139
