Page 550 - "Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası" (Proza)
P. 550
Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatû antologiyasû
Әgәr o, tәlәbә idisә, indi, yayın bu isti, tәtil günündә, içәri qapanıb,
mütlәq nәyinsә üzәrindә işlәyirdi vә darvazadan o yandakı yenilmәz,
zәngin, әlçatmaz Moskva ilә ilk döyüşlәrә öz ordularını sәfәrbәr edirdi.
Bu balaca hәyәti gәzmәdәn, bağdakı toz basmış, üstündә qarğaların ağ
ziyillәri qurumuş skamyaların birindә oturmaqla da seyr etmәk mümkün
idi. Biz o skamyalardan birinә yaxınlaşanda, bağda heykәli qoyulmuş kişini
universitet kitabından tanıyan Әli onun burada niyә olması ilә maraqlandı.
Mәn dedim ki, o, iki yüz il әvvәl bu binada doğulub, bu hәyәtdә boya-başa
çatıb; bu ev onun dayısının olub.
Mәn istәdim onlara deyәm ki, insanın harada doğulmasının, kimlәrin
әhatәsindә, necә boya-başa çatmasının vә doğulduğu evlә, torpaqla bütün
hәyatı boyu ayrılmaz şәkildә bağlı olmasının çox mühüm әhәmiyyәti var.
Ancaq mәn bu sözlәri deyә bilmәdim, çünki hәm indiki halda, hәm dә uzaq
550 keçmişdә şәxsәn mәnim nümunәm bu müqayisәyә tamamilә zidd idi. Mәn
onları heykәlin yanında qoyub, evә tәrәf gedә-gedә fikirlәşirdim ki, heykәlә
çevrilmiş adamın özü bütün hәyatını Avropa mühacirәtindә keçirdiyi, hәtta
ölmәyә dә bura gәlmәdiyi halda, çoxlarının, o cümlәdәn buradan min
kilometrlәrlә uzaqda doğulmuş Andrey Platonoviçin dә adı bu evlә әbәdi
qoşalaşıb.
Ukraynada doğulmuş başqa biri isә bütün dünyanın allahsızlıq rәmzi
kimi tanıdığı, ehtiyat etdiyi vә sevmәdiyi qırmızı zamanın bir parçasına bu
evdә elә divan tutmuşdu ki, o heç heykәlin yuxusuna da girә bilmәzdi.
Mәn ilk dәfә Qurani-Kәrimi oxuduğum “Oxu zalı”nın böyründә ayaq
saxladım: binanın baş girişinin yaxınlığında hәyәtin bir qırağına sığınmış
bu ayrıca damça, gәrәk ki, dayının mәtbәxi olmuşdu.
Bu damçanın çölü dә, içәrisi dә eyni dәrәcәdә köhnә vә yaraşıqsız idi.
Ancaq burada çalışan insanlar onun içinә xalça sәrib, stol düzәrәk, min
bir fәnd-fellә onu kitab oxumaq, oxuduğundan nәsә anlamaq vә zövq almaq
üçün rahat bir bucağa çevirmişdilәr.
Bәlkә dә, belә rahatlığına görә “Oxu zalı” o zaman ölkәdәki minlәrlә
ortabab qәsәbәnin kitabxana guşәsilә müqayisәdә uduzardı, amma onların
heç birindә Qurani-Kәrimi, elәcә dә hәmin ukraynalının yazdığı bir çox
kitabları oxumaq o zaman mümkün deyildi.
Mәn hәmin unudulmaz günlәrin xatirәsi altından başımı qaldırıb, nә
pәncәrәyә, nә suvağı diksinmiş divara, nә dә içәri baxmağa cürәt etdim:
çünki önündә durduğum nә vardısa, hamısı mәnim xәyalımda bütün şöv-
qünü vә gözәlliyini yaşatmaqla onları gün-gündәn artırdığı halda, әsl hәqi-
qәtdә bir az da qocalmışdı, bir az da köhnәlib, әvvәlki cazibәsini itirmişdi.
Әgәr o, tәlәbә idisә, indi, yayın bu isti, tәtil günündә, içәri qapanıb,
mütlәq nәyinsә üzәrindә işlәyirdi vә darvazadan o yandakı yenilmәz,
zәngin, әlçatmaz Moskva ilә ilk döyüşlәrә öz ordularını sәfәrbәr edirdi.
Bu balaca hәyәti gәzmәdәn, bağdakı toz basmış, üstündә qarğaların ağ
ziyillәri qurumuş skamyaların birindә oturmaqla da seyr etmәk mümkün
idi. Biz o skamyalardan birinә yaxınlaşanda, bağda heykәli qoyulmuş kişini
universitet kitabından tanıyan Әli onun burada niyә olması ilә maraqlandı.
Mәn dedim ki, o, iki yüz il әvvәl bu binada doğulub, bu hәyәtdә boya-başa
çatıb; bu ev onun dayısının olub.
Mәn istәdim onlara deyәm ki, insanın harada doğulmasının, kimlәrin
әhatәsindә, necә boya-başa çatmasının vә doğulduğu evlә, torpaqla bütün
hәyatı boyu ayrılmaz şәkildә bağlı olmasının çox mühüm әhәmiyyәti var.
Ancaq mәn bu sözlәri deyә bilmәdim, çünki hәm indiki halda, hәm dә uzaq
550 keçmişdә şәxsәn mәnim nümunәm bu müqayisәyә tamamilә zidd idi. Mәn
onları heykәlin yanında qoyub, evә tәrәf gedә-gedә fikirlәşirdim ki, heykәlә
çevrilmiş adamın özü bütün hәyatını Avropa mühacirәtindә keçirdiyi, hәtta
ölmәyә dә bura gәlmәdiyi halda, çoxlarının, o cümlәdәn buradan min
kilometrlәrlә uzaqda doğulmuş Andrey Platonoviçin dә adı bu evlә әbәdi
qoşalaşıb.
Ukraynada doğulmuş başqa biri isә bütün dünyanın allahsızlıq rәmzi
kimi tanıdığı, ehtiyat etdiyi vә sevmәdiyi qırmızı zamanın bir parçasına bu
evdә elә divan tutmuşdu ki, o heç heykәlin yuxusuna da girә bilmәzdi.
Mәn ilk dәfә Qurani-Kәrimi oxuduğum “Oxu zalı”nın böyründә ayaq
saxladım: binanın baş girişinin yaxınlığında hәyәtin bir qırağına sığınmış
bu ayrıca damça, gәrәk ki, dayının mәtbәxi olmuşdu.
Bu damçanın çölü dә, içәrisi dә eyni dәrәcәdә köhnә vә yaraşıqsız idi.
Ancaq burada çalışan insanlar onun içinә xalça sәrib, stol düzәrәk, min
bir fәnd-fellә onu kitab oxumaq, oxuduğundan nәsә anlamaq vә zövq almaq
üçün rahat bir bucağa çevirmişdilәr.
Bәlkә dә, belә rahatlığına görә “Oxu zalı” o zaman ölkәdәki minlәrlә
ortabab qәsәbәnin kitabxana guşәsilә müqayisәdә uduzardı, amma onların
heç birindә Qurani-Kәrimi, elәcә dә hәmin ukraynalının yazdığı bir çox
kitabları oxumaq o zaman mümkün deyildi.
Mәn hәmin unudulmaz günlәrin xatirәsi altından başımı qaldırıb, nә
pәncәrәyә, nә suvağı diksinmiş divara, nә dә içәri baxmağa cürәt etdim:
çünki önündә durduğum nә vardısa, hamısı mәnim xәyalımda bütün şöv-
qünü vә gözәlliyini yaşatmaqla onları gün-gündәn artırdığı halda, әsl hәqi-
qәtdә bir az da qocalmışdı, bir az da köhnәlib, әvvәlki cazibәsini itirmişdi.
