Page 142 - "Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası" (Proza)
P. 142
Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatû antologiyasû
әyriliyi ilә nә qәdәr iyrәnc idi. Hәlә onun әyri ağzından çıxan doğru sözlәr
özünü o qәdәr sancmış, o qәdәr incitmişdi ki... üzünü Qәribdәn döndәrdi.
Onun kölgәsi qarşı divara yayılmışdı. O biçimsiz kölgә tez-tez qımıldayır,
özünә mәxsus olan bir sәslә öz niyyәtindәn bәhs edirdi. Piyada Kәrbәla
ziyarәti, sonra Hәccә getmәk... xülasә, mәşәdi Qәrib yatmamış sayıqlayırdı.
Әlövsәt içindә acı-acı güldü, qalın dodağilә:
– Axmaqlar... – deyә mırıldandı.
– Sofi ağa, doğrudan kefsizsiniz, mәn qulluğunuzdan mürәxxәs olum.
Bir sözünüz varmı?
– Yox, – deyә Әlövsәt zarıdı.
Qәrib çıxdı. O, ayağa qalxaraq lampanın işığını artırdı, aşağı divarda
xara pәrdә ilә örtülü taxçaya yaxınlaşdı... Üç çәrәk uzunu, yarım arşın eni
olan bu taxça ağzına kimi kitab ilә dolu idi. Әlinә birinci dәfә әn üstdәki
Quran gәldi. Başdan açdı. İlk ağ vәrәqlәrdә qaralanmış tarixlәri nәzәrdәn
142 keçirtdi.
1860-1902 sәnә miladi, Şamaxı zәlzәlәsi... Bunlar atasının qeyd etdiyi
tarixlәrdi. Sonra ardınca 1917-ci sәnә miladi. Nikolayın taxtdan düşmәsi,
18 ermәni-müsәlman davası, Şamaxının yanması, daha sonra türklәrin
gәlmәsi, Müsavat hökumәti, әn axırda “bolşeviklәrin buraları fәth etmәsi”
cümlәlәlәri gözünә sataşdı. Qәlbindә doğan nifrәt hissini ifadә edәcәk bir
kәlmә belә olsun pıçıldamağa cürәt etmәdi. Yalnız o sәhifәlәrdәn gizli bir
qeyzlә keçdi. Topa-topa vәrәqlәri çevirmәyә başladı. Artıq o vәrәqlәr bir
zaman özünün inandığı cәnnәt iyisi yox, paslanmış bir ömrün turş iyisini
verirlәrdi. Bәzi yarpaqların arasında әlfәcin, bәzәn dә, kim bilir, neçә illik
qurumuş qızıl yarpaqları nәzәrә çarpırdı.
Quranı öpmәmiş yerinә qoydu. Bu dәfә tam ortadan bir kitab çәkdi.
Tarixi-müqәddәs. Tәsadüfi olaraq açdığı sәhifәdә Habil vә Qabil sәrlövhәsi
gözünә sataşdı. Әn altdan birini çәkdi: Müsibәti-Kәrbәla, daha sonra
Qumru, Zәriәtül-İslam. Nihaәt Gülüstanın ilk babı әlinә gәldi. Fal açırmış
kimi bir müddәt dalıb durduğu yerdәn aralandı: ilk nәzәrinә dәyәn beyti
oxudu:
“Әbr әgәr ab zindәqi bәrәd
Hәrgiz әz zaxi-bid bәr nә xeyri”
– Allah sәnә rәhmәt elәsin, ay Sәdi, – deyә kitabı aldığı yerә soxdu.
Lampanın işığını azaltdıqdan sonra yenә әvvәlki yerinә uzandi. Fәqәt ilan
vuran kimi rahat ola bilmәyir, muttәhsil çevrilir, çevrilirdi. Gözlәri yenә
meydanda olmayan şeylәri görmәyә, qulaqları da eşitmiş olduğu şeylәri
yenidәn eşitmәyә başlayırdı.
әyriliyi ilә nә qәdәr iyrәnc idi. Hәlә onun әyri ağzından çıxan doğru sözlәr
özünü o qәdәr sancmış, o qәdәr incitmişdi ki... üzünü Qәribdәn döndәrdi.
Onun kölgәsi qarşı divara yayılmışdı. O biçimsiz kölgә tez-tez qımıldayır,
özünә mәxsus olan bir sәslә öz niyyәtindәn bәhs edirdi. Piyada Kәrbәla
ziyarәti, sonra Hәccә getmәk... xülasә, mәşәdi Qәrib yatmamış sayıqlayırdı.
Әlövsәt içindә acı-acı güldü, qalın dodağilә:
– Axmaqlar... – deyә mırıldandı.
– Sofi ağa, doğrudan kefsizsiniz, mәn qulluğunuzdan mürәxxәs olum.
Bir sözünüz varmı?
– Yox, – deyә Әlövsәt zarıdı.
Qәrib çıxdı. O, ayağa qalxaraq lampanın işığını artırdı, aşağı divarda
xara pәrdә ilә örtülü taxçaya yaxınlaşdı... Üç çәrәk uzunu, yarım arşın eni
olan bu taxça ağzına kimi kitab ilә dolu idi. Әlinә birinci dәfә әn üstdәki
Quran gәldi. Başdan açdı. İlk ağ vәrәqlәrdә qaralanmış tarixlәri nәzәrdәn
142 keçirtdi.
1860-1902 sәnә miladi, Şamaxı zәlzәlәsi... Bunlar atasının qeyd etdiyi
tarixlәrdi. Sonra ardınca 1917-ci sәnә miladi. Nikolayın taxtdan düşmәsi,
18 ermәni-müsәlman davası, Şamaxının yanması, daha sonra türklәrin
gәlmәsi, Müsavat hökumәti, әn axırda “bolşeviklәrin buraları fәth etmәsi”
cümlәlәlәri gözünә sataşdı. Qәlbindә doğan nifrәt hissini ifadә edәcәk bir
kәlmә belә olsun pıçıldamağa cürәt etmәdi. Yalnız o sәhifәlәrdәn gizli bir
qeyzlә keçdi. Topa-topa vәrәqlәri çevirmәyә başladı. Artıq o vәrәqlәr bir
zaman özünün inandığı cәnnәt iyisi yox, paslanmış bir ömrün turş iyisini
verirlәrdi. Bәzi yarpaqların arasında әlfәcin, bәzәn dә, kim bilir, neçә illik
qurumuş qızıl yarpaqları nәzәrә çarpırdı.
Quranı öpmәmiş yerinә qoydu. Bu dәfә tam ortadan bir kitab çәkdi.
Tarixi-müqәddәs. Tәsadüfi olaraq açdığı sәhifәdә Habil vә Qabil sәrlövhәsi
gözünә sataşdı. Әn altdan birini çәkdi: Müsibәti-Kәrbәla, daha sonra
Qumru, Zәriәtül-İslam. Nihaәt Gülüstanın ilk babı әlinә gәldi. Fal açırmış
kimi bir müddәt dalıb durduğu yerdәn aralandı: ilk nәzәrinә dәyәn beyti
oxudu:
“Әbr әgәr ab zindәqi bәrәd
Hәrgiz әz zaxi-bid bәr nә xeyri”
– Allah sәnә rәhmәt elәsin, ay Sәdi, – deyә kitabı aldığı yerә soxdu.
Lampanın işığını azaltdıqdan sonra yenә әvvәlki yerinә uzandi. Fәqәt ilan
vuran kimi rahat ola bilmәyir, muttәhsil çevrilir, çevrilirdi. Gözlәri yenә
meydanda olmayan şeylәri görmәyә, qulaqları da eşitmiş olduğu şeylәri
yenidәn eşitmәyә başlayırdı.
