Page 344 - Ferdinand de Sössür_Layout 1

Ferdinand de Sössür

hәm dә dili digәr sosial hadisәlәrdәn fәrqlәndirir, belә ki, dildә
“dәyişmәzlik vә dәyişkәnlik” problemi onunla bağlıdır; dilin
inkişafıyla işarәnin hәr iki tәrәf; bir-birindәn asılı olmayaraq
dәyişmәyә uğraya bilәr. Vә tәsadüfi deyil ki, Sössür sәrbәstlik
әlamәtini bütöv linqvistik gerçәyin fundamental prinsipi sayır.
Sәrbәstlik anlayışı hәmçinin sinxronluq vә diaxronluq, xәttilik
vә qarşılaşma mәsәlәlәrinin izahının da әsasında durur.
Əvvәlki sәhifәlәrdә qeyd etdiyimiz kimi Cenevrә
universitetindә “Ümumi dilçilik kursu” Jozef Vertqeymerdәn
sonra 1906-cı ildә Sössürә tapşırılır. Bu tәsadüf imkan yaradır
ki, Sössür ömrünün son beş ilini adda-budda mәşğul olduğu
dil nәzәriyyәsinin ümumi mәsәlәlәrinә hәsr etsin. Bu illәr
oxuduğu mühazirәlәrinin konspekti, qeydlәri, demәk olar ki,
yoxdur. Onun yazı masasından tapılmış, müxtәlif illәrdә
aparılmış vә indi Cenevrә universitetinin kitabxanasında sax-
lanan 130 vәrәqdәn ibarәt qeydlәri 50-ci illәrdә R.Qodel
tәrәfindәn çap olunmuş, 1990-cı ildә isә rus dilinә tәrcümә
olunmuşdur. Sonrakı araşdırma vә axtarışlar bir daha sübut
etdi ki, Sössürü dünyada mәşhur edәn, 1916-cı ildә çap
olunmuş “Ümumi dilçilik kursu” dilçilik tarixindә xoş tәsadüf
nәticәsindә peyda olmuşdur. F.de Sössürün mühazirә oxuduğu
üç kursda, L.Qotenin müәyyәnlәşdirdiyi kimi, vur-tut otuz
nәfәr iştirak etmişdi: 1907-ci ildә 7 nәfәr, 1908-ci ildә 11 nәfәr,
1910-cu ildә 12 nәfәr. Kurslara yazılmış tәlәbәlәrin bәzisi
dәrslәrdә ardıcıl iştirak etmәmiş, iştirak edәnlәrin dә bir çoxu
qeydlәr aparmamış, yalnız on bir nәfәr sәliqәli şәkildә
mühazirәlәri yazmış, onu uzun müddәt özlәrindә saxlamış vә
bu qeydlәr “Kurs”un mәtninin bәrpası üçün kifayәt etmişdir.
Balli vә Seşe kitabı hazırlayarkәn doqquz konspektdәn istifadә
etmiş, әlavә materiallar tapmaq üçün axtarışı davam
etdirmәmişdilәr. Onlara mәlum olmayan iki mühazirә mәtni
yalnız keçәn әsrin 50-ci illәrinin axırında Sössürün mәşhur
araşdırıcısı R.Qodel tәrәfindәn әldә edilmişdir. “Kurs”un çap
olunmasında әsas götürülәn materiallar vә sadaladığımız digәr
faktlar da sübut edir ki, Sössürün belә bir kitab yazmaq, onu
344
çap etdirmәk niyyәti olmayıb. Ona görә dә müәllifini Sössür
kimi tanıdığımız “Ümumi dilçilik kursu” bәnzәrsiz tarixi vә