Page 326 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 326
Hәşәratlar necә nәfәs alır?
B ütün canlı orqanizmlәr yaşamaq, Tәnәffüsün әn sadә forması, yәqin,
ölmәmәk üçün nәfәs almalıdırlar. meduzalarda vә soxulcanlarda olur. Onların
Tәnәffüs prosesi sadәcә olaraq tәnәffüs orqanları, ümumiyyәtlә, yoxdur.
oksigen almaq vә tullantı qazları çölә bu- Suda hәll olmuş oksigen bu canlıların dәrisi
raxmaq üçün nәfәs almaqdır. Bizim verdiyi- vasitәsiylә sorulur, hәll olmuş karbon qazı
miz havada artıq oksigen yoxdur, onda da elә eyni yolla xaric edilir. Bu canlıların
daha çox karbon qazı vә su buxarı olur. tәnәffüsü barәdә başqa söz demәk olmaz.
Bizim aldığımız oksigen orqanizmimizin
qәbul etdiyi bәzi mәhsulların “yandırıl- Soxulcanlar isә daha mürәkkәb canlılar-
ması” üçün lazımdır ki, bәdәn onları hәzm dır. Onların bәdәnindә xüsusi maye – qan
edә bilsin. Tәrkibindә su buxarı vә karbon var ki, oksigeni dәridәn alıb daxili orqanlara
olan tullantıların bir qismi orqanizm daşıyır, oradan da karbonu alıb xaric edir.
tәrәfindәn mәhv edilir, qalanı isә nәfәs Yeri gәlmişkәn, qurbağalar da bәzәn
verәrkәn xaric olunur. dәrilәrindәn tәnәffüs orqanı kimi istifadә
edәrәk bu yolla nәfәs alırlar. Lakin
qurbağanın ağciyәrlәri dә var ki, oksigen
çatışmayanda onu işә salır.
Bir çox hәşәratların qeyri-adi vә çox
maraqlı nәfәs almaqları var. Əgәr onların
qarın boşluğuna diqqәtlә baxsaq, çoxlu
xırda deşiklәr, yaxud mәsamәlәr görәrik.
Bu mәsamәlәrin hәr biri traxeya adlanan
xüsusi borunun girişidir. Bu orqan da
insanın traxeyası, yaxud, başqa sözlә desәk,
nәfәs borusu kimi işlәyir! Belәliklә,
hәşәratlar da elә bizim kimi nәfәs alırlar,
fәrq yalnız bundadır ki, onların qarın
boşluğunda yüzlәrlә belә nәfәs borusu ola
bilәr. Hәşәratlar kimi xırda mәxluqlarda,
bu borular çox yer tutmur. Amma siz bir
tәsәvvür edin ki, insanda tәnәffüs sistemi
onlarınkına bәnzәsәydi, nә olardı. Yәqin,
onda bәdәndә başqa orqanlar üçün yer dә
qalmazdı!
Yeri gәlmişkәn, tәnәffüsün tezliyi (yәni
bizim nә qәdәr tez-tez nәfәs almağımız)
daha çox canlının böyüklüyündәn asılıdır.
Heyvan nә qәdәr iri olsa, o qәdәr yavaş
sürәtlә nәfәs alır. Mәsәlәn, fil dәqiqәdә 10
dәfә nәfәs alırsa, xırda siçanlarda nәfәsin
tezliyi bir dәqiqәdә 200 dәfәdir!
B ütün canlı orqanizmlәr yaşamaq, Tәnәffüsün әn sadә forması, yәqin,
ölmәmәk üçün nәfәs almalıdırlar. meduzalarda vә soxulcanlarda olur. Onların
Tәnәffüs prosesi sadәcә olaraq tәnәffüs orqanları, ümumiyyәtlә, yoxdur.
oksigen almaq vә tullantı qazları çölә bu- Suda hәll olmuş oksigen bu canlıların dәrisi
raxmaq üçün nәfәs almaqdır. Bizim verdiyi- vasitәsiylә sorulur, hәll olmuş karbon qazı
miz havada artıq oksigen yoxdur, onda da elә eyni yolla xaric edilir. Bu canlıların
daha çox karbon qazı vә su buxarı olur. tәnәffüsü barәdә başqa söz demәk olmaz.
Bizim aldığımız oksigen orqanizmimizin
qәbul etdiyi bәzi mәhsulların “yandırıl- Soxulcanlar isә daha mürәkkәb canlılar-
ması” üçün lazımdır ki, bәdәn onları hәzm dır. Onların bәdәnindә xüsusi maye – qan
edә bilsin. Tәrkibindә su buxarı vә karbon var ki, oksigeni dәridәn alıb daxili orqanlara
olan tullantıların bir qismi orqanizm daşıyır, oradan da karbonu alıb xaric edir.
tәrәfindәn mәhv edilir, qalanı isә nәfәs Yeri gәlmişkәn, qurbağalar da bәzәn
verәrkәn xaric olunur. dәrilәrindәn tәnәffüs orqanı kimi istifadә
edәrәk bu yolla nәfәs alırlar. Lakin
qurbağanın ağciyәrlәri dә var ki, oksigen
çatışmayanda onu işә salır.
Bir çox hәşәratların qeyri-adi vә çox
maraqlı nәfәs almaqları var. Əgәr onların
qarın boşluğuna diqqәtlә baxsaq, çoxlu
xırda deşiklәr, yaxud mәsamәlәr görәrik.
Bu mәsamәlәrin hәr biri traxeya adlanan
xüsusi borunun girişidir. Bu orqan da
insanın traxeyası, yaxud, başqa sözlә desәk,
nәfәs borusu kimi işlәyir! Belәliklә,
hәşәratlar da elә bizim kimi nәfәs alırlar,
fәrq yalnız bundadır ki, onların qarın
boşluğunda yüzlәrlә belә nәfәs borusu ola
bilәr. Hәşәratlar kimi xırda mәxluqlarda,
bu borular çox yer tutmur. Amma siz bir
tәsәvvür edin ki, insanda tәnәffüs sistemi
onlarınkına bәnzәsәydi, nә olardı. Yәqin,
onda bәdәndә başqa orqanlar üçün yer dә
qalmazdı!
Yeri gәlmişkәn, tәnәffüsün tezliyi (yәni
bizim nә qәdәr tez-tez nәfәs almağımız)
daha çox canlının böyüklüyündәn asılıdır.
Heyvan nә qәdәr iri olsa, o qәdәr yavaş
sürәtlә nәfәs alır. Mәsәlәn, fil dәqiqәdә 10
dәfә nәfәs alırsa, xırda siçanlarda nәfәsin
tezliyi bir dәqiqәdә 200 dәfәdir!
