Page 214 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 214
Kağız çәrpәlәngi göyә ilk dәfә kimlәr buraxıb?
K ağız çәrpәlәnglәrin tarixi o qәdәr Qәrb ölkәlәrindә çәrpәlәnglәrdәn daha
qәdimdir ki, indi kimsә nә onu ciddi mәqsәdlәrlә istifadә edirdilәr. 1752-
ilk dәfә uçuran şәxsin, ya da heç ci ildә Bencamin Franklin ipәkdәn düzәlmiş
olmasa onun yaşadığı ölkәnin adını qәti çәrpәlәngi ildırım buludunun içinә buraxır
söylәmәyә cәsarәt etmәz. Bәzilәri iddia ki, şimşәklә elektrikin eyni şey olduğunu
edir ki, hәmin şәxs eramızdan әvvәl 4-cü sübut etsin. Hәlә Franklinәdәk çәrpәlәn-
әsrdә yaşamış Arkitas adlı bir yunandır. glәrin üzәrinә termometr bәrkidir, bulud-
Amma elә deyil, çünki Şәrq ölkәlәrindә lara qaldırırdılar ki, onların temperaturunu
çәrpәlәngi ondan çox-çox qabaq da uçu- ölçә bilsinlәr.
rurdular.
Çindә çәrpәlәnglәr bir çox bayramların 19-cu әsrin sonlarında çәrpәlәnglәrdәn
mühüm atributudur. Çin tәqvimiylә doq- bir çox meteoroloji stansiyalar istifadә edir-
quzuncu ayın doqquzuncu günü “Yüksәk di. Onlar havanın temperaturu vә rütubә-
uçuş bayramı” adlanan bir ümumxalq tini, külәyin sürәtini qeyd edirdi. Bu
tәntәnәsi keçirilir. Hәmin gün rәngbәrәng, çәrpәlәnglәrin bәzi modellәri altı
cürbәcür forması olan çәrpәlәnglәrlә kilometrdәn dә yüksәyә qalxa bilirdi! Belә
bәzәnәn sәma fövqәladә bir gözәlliyә malik hündürlüyә çatmaq üçün bir yox, bir-
olur. Çәrpәlәnglәrin bәzilәrini balıq, birinә birlәşmiş bir neçә çәrpәlәngdәn
qurbağa, quş şәklindә düzәldirlәr. Bu istifadә edirdilәr. Çәrpәlәnglәrin sapı çox
yalnız uşaq bayramı deyil: hәmin gün yaşlı nazik vә möhkәm simdәn düzәlirdi. Bu
adamlar da bu gözәl әylәncә әtrafında sim o qәdәr yüngül idi ki, onun uzunluğu
birlәşirlәr. Göydә “kağız çәrpәlәnglәrin 1,6 kilometr, çәkisi cәmi 7 kiloqram olurdu.
döyüşü” dә keçirilir. Bu yarışda iştirak Möhkәmliyi isә 110 kiloqram yükü
edәn çәrpәlәnglәrin qıraqlarına kiçik şüşә qaldırmağa bәs edirdi.
parçaları taxılır ki, rәqiblәrin çәrpәlәnginin
sapını kәsib onu yerә salsın! Aeroplan ixtira edilәnәdәk, çәrpәlәng-
lәrdәn hәm dә hәrbi mәqsәdlәrlә istifadә
edirdilәr – әsasәn dә güclü külәk
ucbatından aerostatları yerә endirmәyә
mәcbur olanda. Mәsәlәn, belә çәrpәlәng-
lәrdәn birinin uzunluğu 11 metrә çatırdı
vә o bir adamı 30 metr hündürlüyә qaldıra
bilirdi.
Çәrpәlәnglәrin әksәriyyәti bizә tanış
olan üçbucaq vә düzbücaqlı şәklindә olur,
amma әn güclülәri altdan vә üstdәn tam,
yanlardan isә qismәn örtülü qutular
şәklindәdir. Kәpәnәk, gәmi, yaxud quş
şәkilli çәrpәlәng düzәltmәk üçünsә, adi
çәrpәlәngdәkilәrdәn daha çox çubuq
götürür vә lazım olan şәkli almaq üçün
onların arasında sap çәkirlәr.
K ağız çәrpәlәnglәrin tarixi o qәdәr Qәrb ölkәlәrindә çәrpәlәnglәrdәn daha
qәdimdir ki, indi kimsә nә onu ciddi mәqsәdlәrlә istifadә edirdilәr. 1752-
ilk dәfә uçuran şәxsin, ya da heç ci ildә Bencamin Franklin ipәkdәn düzәlmiş
olmasa onun yaşadığı ölkәnin adını qәti çәrpәlәngi ildırım buludunun içinә buraxır
söylәmәyә cәsarәt etmәz. Bәzilәri iddia ki, şimşәklә elektrikin eyni şey olduğunu
edir ki, hәmin şәxs eramızdan әvvәl 4-cü sübut etsin. Hәlә Franklinәdәk çәrpәlәn-
әsrdә yaşamış Arkitas adlı bir yunandır. glәrin üzәrinә termometr bәrkidir, bulud-
Amma elә deyil, çünki Şәrq ölkәlәrindә lara qaldırırdılar ki, onların temperaturunu
çәrpәlәngi ondan çox-çox qabaq da uçu- ölçә bilsinlәr.
rurdular.
Çindә çәrpәlәnglәr bir çox bayramların 19-cu әsrin sonlarında çәrpәlәnglәrdәn
mühüm atributudur. Çin tәqvimiylә doq- bir çox meteoroloji stansiyalar istifadә edir-
quzuncu ayın doqquzuncu günü “Yüksәk di. Onlar havanın temperaturu vә rütubә-
uçuş bayramı” adlanan bir ümumxalq tini, külәyin sürәtini qeyd edirdi. Bu
tәntәnәsi keçirilir. Hәmin gün rәngbәrәng, çәrpәlәnglәrin bәzi modellәri altı
cürbәcür forması olan çәrpәlәnglәrlә kilometrdәn dә yüksәyә qalxa bilirdi! Belә
bәzәnәn sәma fövqәladә bir gözәlliyә malik hündürlüyә çatmaq üçün bir yox, bir-
olur. Çәrpәlәnglәrin bәzilәrini balıq, birinә birlәşmiş bir neçә çәrpәlәngdәn
qurbağa, quş şәklindә düzәldirlәr. Bu istifadә edirdilәr. Çәrpәlәnglәrin sapı çox
yalnız uşaq bayramı deyil: hәmin gün yaşlı nazik vә möhkәm simdәn düzәlirdi. Bu
adamlar da bu gözәl әylәncә әtrafında sim o qәdәr yüngül idi ki, onun uzunluğu
birlәşirlәr. Göydә “kağız çәrpәlәnglәrin 1,6 kilometr, çәkisi cәmi 7 kiloqram olurdu.
döyüşü” dә keçirilir. Bu yarışda iştirak Möhkәmliyi isә 110 kiloqram yükü
edәn çәrpәlәnglәrin qıraqlarına kiçik şüşә qaldırmağa bәs edirdi.
parçaları taxılır ki, rәqiblәrin çәrpәlәnginin
sapını kәsib onu yerә salsın! Aeroplan ixtira edilәnәdәk, çәrpәlәng-
lәrdәn hәm dә hәrbi mәqsәdlәrlә istifadә
edirdilәr – әsasәn dә güclü külәk
ucbatından aerostatları yerә endirmәyә
mәcbur olanda. Mәsәlәn, belә çәrpәlәng-
lәrdәn birinin uzunluğu 11 metrә çatırdı
vә o bir adamı 30 metr hündürlüyә qaldıra
bilirdi.
Çәrpәlәnglәrin әksәriyyәti bizә tanış
olan üçbucaq vә düzbücaqlı şәklindә olur,
amma әn güclülәri altdan vә üstdәn tam,
yanlardan isә qismәn örtülü qutular
şәklindәdir. Kәpәnәk, gәmi, yaxud quş
şәkilli çәrpәlәng düzәltmәk üçünsә, adi
çәrpәlәngdәkilәrdәn daha çox çubuq
götürür vә lazım olan şәkli almaq üçün
onların arasında sap çәkirlәr.
