Page 518 - "Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası" (Proza)
P. 518
Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatû antologiyasû
döşlәrindәn olan Xanbala hәftәdә bir-iki dәfә mәcbur qalıb “o mәsәlә”yә
dair xıtılananda, bu, naz edәrdi. Naz bunun üçün qara bir ölümdü. Xanbala
nazı әn azı faciә kimi qavrayırdı. Hәr nazında qorxardı da ki, çaşıb arvad
boşanar. “Yox” onun üçün әbәdi bir şeydi.
Hәr dәfә uşaqları dәrin yuxuya verәn (xoruldaşmalar – dәrin yuxu idi)
Xanbala ona him-cimlә mәtlәb qandırardı. Sevgi sözlәrinin biri bir qәpiyә
düşürdü. Onunla yatmağa borclu olan halalca arvadın bu “atkaz”ını kәnd
eşitsә, biabır olmazmı? Zor-xoş mәqsәdinә çatandasa, sanki bayram olurdu
– biabırçılıqdan qurtulmağın lәzzәtini çәkәrdi.
– Xanbala, әlavә qazancdan-zaddan yenә olurmu? – Bir gün
rastlaşanda onu sorğu-sınağa çәkdim. Dedim görüm nә deyәcәk.
– Bә bilmәdin? – o, üzümә tәәccüblә baxdı. – Bizdә hamı ölüb getmәdi
bә?
518 – Rәhmәtliklәri – hә, bilirәm.
– Doğrudan, özün yaslarımızda olmuşdun. Pul dәftәrçәlәrini bәrk-bәrk
saxlamışam, – sözündәn bu çıxırdı ki, inşallah, sizinkilәr dә ölәr, mәn
gәlәrәm. Yox, bunun başı da saz bәdәni kimi yaxşı işlәyirdi. Deyәsәn, boyun
gödәkliyi ağlın da gödәkliyinә dәlalәt etmir.
Hәr şey tәvәllüdlә ölçülürsә, “qanun”la arvaddan әvvәl Xanbala özü
ölmәli idi. Lakin ürәyinә dammışdı: әvvәlcә arvad ölәcәk. Hә, öz dәfni üçün
bir az ondan qırtar. Hәm dә kişi arvad dәfnini yola verә bilәr, arvad
kişininkini – yox. Arvadın ondan әvvәl ölmәsi insaflı, hәm dә mәntiqli çıxar,
üstәlik, elәdә öz dәfninin perspektivi asanca cızılmış olardı. Arvaddan xeyir
yalnız bu yolla mümkündü.
O, dәmiryolunu çörәk ağacı bilir. Hәqiqәtәn dә, relslәri şaquli
qaldırsan, qoşa ağaca bәnzәyәcәklәr: yanlardan sallanası şpallar da – yoğun-
yoğun budaqlara. Mәvacib öz yerindә; bayramlardı – ikiqat ödәnirdi,
üstәlik, ay budu gәldi 13-cü maaş (yemәsәn, yüz il çatar; yemә, çatsın).
Ölkәdә tәqaüdlәr başaldadıcı tәrzdә daim artıb, Xanbala da hәftә
sәkkiz, mәn doqquz “sobes”ә baş vurmalı olub. Әdә, bu “sobes”dәki qadın,
qadın yox, sehrli bir nağıl idi. Adıbilinmәzin heç yaşı da bilinmirdi. Cavan
deyildisә dә, yemәli şeydi. Üzü – parlaq bir günәş. Elәsini yuxuda da
görmәmişdi. Rahәt-hülqumdu. Harda bәslәnmişdisә, üzünә bir baxan,
deyәrdi bir dә baxım. Ona iki-üç yox, bircә barmaq toxunduran elә bu
dünyadaca birbaşa behiştә düşmüş olar. Behişt gözlә görünәn uzaqlıqda
imiş. Durub “dela”ları rәflәrdә axtaranda, Xanbala onun qıçlarını görmüşdü.
Dünyada heç nә istәmir – bircә o qıçları: qucaqla, yat. Әdә, qolları
qıçlarından da şirin – elә dә yumşaq vә zәrifdilәr, elә bil üstlәrinә tül
döşlәrindәn olan Xanbala hәftәdә bir-iki dәfә mәcbur qalıb “o mәsәlә”yә
dair xıtılananda, bu, naz edәrdi. Naz bunun üçün qara bir ölümdü. Xanbala
nazı әn azı faciә kimi qavrayırdı. Hәr nazında qorxardı da ki, çaşıb arvad
boşanar. “Yox” onun üçün әbәdi bir şeydi.
Hәr dәfә uşaqları dәrin yuxuya verәn (xoruldaşmalar – dәrin yuxu idi)
Xanbala ona him-cimlә mәtlәb qandırardı. Sevgi sözlәrinin biri bir qәpiyә
düşürdü. Onunla yatmağa borclu olan halalca arvadın bu “atkaz”ını kәnd
eşitsә, biabır olmazmı? Zor-xoş mәqsәdinә çatandasa, sanki bayram olurdu
– biabırçılıqdan qurtulmağın lәzzәtini çәkәrdi.
– Xanbala, әlavә qazancdan-zaddan yenә olurmu? – Bir gün
rastlaşanda onu sorğu-sınağa çәkdim. Dedim görüm nә deyәcәk.
– Bә bilmәdin? – o, üzümә tәәccüblә baxdı. – Bizdә hamı ölüb getmәdi
bә?
518 – Rәhmәtliklәri – hә, bilirәm.
– Doğrudan, özün yaslarımızda olmuşdun. Pul dәftәrçәlәrini bәrk-bәrk
saxlamışam, – sözündәn bu çıxırdı ki, inşallah, sizinkilәr dә ölәr, mәn
gәlәrәm. Yox, bunun başı da saz bәdәni kimi yaxşı işlәyirdi. Deyәsәn, boyun
gödәkliyi ağlın da gödәkliyinә dәlalәt etmir.
Hәr şey tәvәllüdlә ölçülürsә, “qanun”la arvaddan әvvәl Xanbala özü
ölmәli idi. Lakin ürәyinә dammışdı: әvvәlcә arvad ölәcәk. Hә, öz dәfni üçün
bir az ondan qırtar. Hәm dә kişi arvad dәfnini yola verә bilәr, arvad
kişininkini – yox. Arvadın ondan әvvәl ölmәsi insaflı, hәm dә mәntiqli çıxar,
üstәlik, elәdә öz dәfninin perspektivi asanca cızılmış olardı. Arvaddan xeyir
yalnız bu yolla mümkündü.
O, dәmiryolunu çörәk ağacı bilir. Hәqiqәtәn dә, relslәri şaquli
qaldırsan, qoşa ağaca bәnzәyәcәklәr: yanlardan sallanası şpallar da – yoğun-
yoğun budaqlara. Mәvacib öz yerindә; bayramlardı – ikiqat ödәnirdi,
üstәlik, ay budu gәldi 13-cü maaş (yemәsәn, yüz il çatar; yemә, çatsın).
Ölkәdә tәqaüdlәr başaldadıcı tәrzdә daim artıb, Xanbala da hәftә
sәkkiz, mәn doqquz “sobes”ә baş vurmalı olub. Әdә, bu “sobes”dәki qadın,
qadın yox, sehrli bir nağıl idi. Adıbilinmәzin heç yaşı da bilinmirdi. Cavan
deyildisә dә, yemәli şeydi. Üzü – parlaq bir günәş. Elәsini yuxuda da
görmәmişdi. Rahәt-hülqumdu. Harda bәslәnmişdisә, üzünә bir baxan,
deyәrdi bir dә baxım. Ona iki-üç yox, bircә barmaq toxunduran elә bu
dünyadaca birbaşa behiştә düşmüş olar. Behişt gözlә görünәn uzaqlıqda
imiş. Durub “dela”ları rәflәrdә axtaranda, Xanbala onun qıçlarını görmüşdü.
Dünyada heç nә istәmir – bircә o qıçları: qucaqla, yat. Әdә, qolları
qıçlarından da şirin – elә dә yumşaq vә zәrifdilәr, elә bil üstlәrinә tül
