Page 432 - "Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası" (Proza)
P. 432
Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatû antologiyasû
skamya var idi vә Mәmmәd kişi hәr gün sәhәrin gözü açılandan yeddi
nәfәrin yaşadığı on sәkkiz kvadratmetrlik otaqdan çıxıb hәmin skamyada
otururdu, bir dә şәr qarışanda durub o otağa qayıdırdı, nә yeyirdisә dә, elә
o skamyada yeyirdi, kimsә çay gәtirәndә dә elә o skamyada içirdi.
Vә bir dәfә – iki il bundan әvvәl – axşamüstü Cümü tır-tırı hәyәtdә
saxlayıb axırıncı – beşinci mәrtәbәdәki otaqlarına qalxmaq istәyәndә, zey-
tun ağacının altında otura-otura özü dә hәmin ağac vә hәmin skamya, on-
lardan o tәrәfdәki böyük hәyәt kranı vә üç iydә ağacı, bir az aralıdakı
hay-hayı gedib vay-vayı qalmış iki dәmir zibil yeşiyi, bir az da aralıdakı
suyu qurumuş quyunun paslanmış mancanağı kimi bu hәyәtin daimi bir
hissәsinә çevrilmiş Mәmmәd kişi Cümünü saxladı:
– Bura bax, – dedi, – adam dәli olanda özü bilmir ki, dәli olub? Hı?–
Sonra, nәhayәt ki, Cümünün adını yadına salıb: – Elәdi, Cümü?– soruşdu.
432 Cümü әvvәlcә elә bildi ki, Mәmmәd kişi (Mәmmәd dayı, Gözlә-Gәlirәm
Mәmmәd) ona söz atır, amma qocanın uzaqlara zillәnmiş vә rәngi tamam
solub-itmiş gözlәrinә baxanda başa düşdü ki, Mәmmәd kişi (Mәmmәd dayı,
Gözlә-Gәlirәm Mәmmәd) özündәn nigarandı...
VII
O gündәn on bir ildәn artıq keçirdi vә Cümü hәrdәn o günü yadına sa-
landa fikirlәşirdi ki, bәyәm o günә dә gün demәk olar? Axı gün yalnız o
demәk deyil ki, günәş çıxır, sәhәr açılır, günorta olur, sonra axşam düşür,
günәş batır vә gecә başlayır, gün odur ki, yaşayırsan, nәsә edirsәn, amma o
gün – 1992-ci ilin 8 may günü, ermәninin Şuşanı işğal etdiyi, camaatı qırıb
qaçırtdığı gün – heç cürә gün sözünün içinә sığışmırdı. O gün – camaatın
quru canını götürüb qaçdığı o gün Allahın verdiyi gün deyildi, o 8 may günü
Şeytanın şuşalılara hәdiyyәsi idi, amma şuşalıların Allahın qarşısındakı
günahı nә idi ki, Şeytan onlara belә bir hәdiyyә edirdi? – Cümü, xüsusәn dә
üç yüz qram araqdan sonra nә illah edirdi, bu sualın cavabını tapa bilmirdi.
Şuşadan qaçqın düşüb salamat qalanlar gәlib Ağdama yığışdı, sonra
hәrә gümanı gәldiyi bir yerә, bir qisim dә Bakıya üz tutdu vә Cümügil on
ildәn çox idi ki, burada – Buzovnadakı bu fәhlә yataqxanasında qalırdılar.
Fәhlә yataqxanası bütünlüklә qaçqınlara verilmişdi vә Cümügil altı nәfәr –
Cümü idi, anası Güllü arvad idi, Sona idi, Cәmilә idi, Qalib idi, bir dә
Sonanın böyük bacısı Solmaz idi – yataqxananın beşinci mәrtәbәsindә on
altı kvadratmetrlik otaqda qalırdılar. Bu otağın da qapısı beşinci mәrtәbәdәki
o biri otaqların qapısı kimi uzun aralığa açılırdı vә o uzun aralıqda, xüsusәn
skamya var idi vә Mәmmәd kişi hәr gün sәhәrin gözü açılandan yeddi
nәfәrin yaşadığı on sәkkiz kvadratmetrlik otaqdan çıxıb hәmin skamyada
otururdu, bir dә şәr qarışanda durub o otağa qayıdırdı, nә yeyirdisә dә, elә
o skamyada yeyirdi, kimsә çay gәtirәndә dә elә o skamyada içirdi.
Vә bir dәfә – iki il bundan әvvәl – axşamüstü Cümü tır-tırı hәyәtdә
saxlayıb axırıncı – beşinci mәrtәbәdәki otaqlarına qalxmaq istәyәndә, zey-
tun ağacının altında otura-otura özü dә hәmin ağac vә hәmin skamya, on-
lardan o tәrәfdәki böyük hәyәt kranı vә üç iydә ağacı, bir az aralıdakı
hay-hayı gedib vay-vayı qalmış iki dәmir zibil yeşiyi, bir az da aralıdakı
suyu qurumuş quyunun paslanmış mancanağı kimi bu hәyәtin daimi bir
hissәsinә çevrilmiş Mәmmәd kişi Cümünü saxladı:
– Bura bax, – dedi, – adam dәli olanda özü bilmir ki, dәli olub? Hı?–
Sonra, nәhayәt ki, Cümünün adını yadına salıb: – Elәdi, Cümü?– soruşdu.
432 Cümü әvvәlcә elә bildi ki, Mәmmәd kişi (Mәmmәd dayı, Gözlә-Gәlirәm
Mәmmәd) ona söz atır, amma qocanın uzaqlara zillәnmiş vә rәngi tamam
solub-itmiş gözlәrinә baxanda başa düşdü ki, Mәmmәd kişi (Mәmmәd dayı,
Gözlә-Gәlirәm Mәmmәd) özündәn nigarandı...
VII
O gündәn on bir ildәn artıq keçirdi vә Cümü hәrdәn o günü yadına sa-
landa fikirlәşirdi ki, bәyәm o günә dә gün demәk olar? Axı gün yalnız o
demәk deyil ki, günәş çıxır, sәhәr açılır, günorta olur, sonra axşam düşür,
günәş batır vә gecә başlayır, gün odur ki, yaşayırsan, nәsә edirsәn, amma o
gün – 1992-ci ilin 8 may günü, ermәninin Şuşanı işğal etdiyi, camaatı qırıb
qaçırtdığı gün – heç cürә gün sözünün içinә sığışmırdı. O gün – camaatın
quru canını götürüb qaçdığı o gün Allahın verdiyi gün deyildi, o 8 may günü
Şeytanın şuşalılara hәdiyyәsi idi, amma şuşalıların Allahın qarşısındakı
günahı nә idi ki, Şeytan onlara belә bir hәdiyyә edirdi? – Cümü, xüsusәn dә
üç yüz qram araqdan sonra nә illah edirdi, bu sualın cavabını tapa bilmirdi.
Şuşadan qaçqın düşüb salamat qalanlar gәlib Ağdama yığışdı, sonra
hәrә gümanı gәldiyi bir yerә, bir qisim dә Bakıya üz tutdu vә Cümügil on
ildәn çox idi ki, burada – Buzovnadakı bu fәhlә yataqxanasında qalırdılar.
Fәhlә yataqxanası bütünlüklә qaçqınlara verilmişdi vә Cümügil altı nәfәr –
Cümü idi, anası Güllü arvad idi, Sona idi, Cәmilә idi, Qalib idi, bir dә
Sonanın böyük bacısı Solmaz idi – yataqxananın beşinci mәrtәbәsindә on
altı kvadratmetrlik otaqda qalırdılar. Bu otağın da qapısı beşinci mәrtәbәdәki
o biri otaqların qapısı kimi uzun aralığa açılırdı vә o uzun aralıqda, xüsusәn
