Page 127 - "Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası" (Proza)
P. 127
leyman Rÿhimov
hansı üzlә cavab versin? Gorus naçalnikindәn başlayıb, Gәncә quberna- 127
tından ötüb, Tiflisdәki sәrdara qәdәr padşaha hey xәbәr yazılır, yuxarıdan
hey fәrman gәlirdi. Bütün divan bir dә bir-birinә dәyir, padşahın şәkli asılan
otaqları qışqırtı-bağırtı doldurur, bir dә toplu-tüfәngli qoşun Qaçaq Nәbinin
üstünә yeridilir, nağaralar döyülüb, şeypurlar çalınır, boz şinelli soldat,
bәydәn, xandan, hampadan düzәlәn tüfәng-tapançalı atlı dağ-daşı bürüyür.
Bütün bәrәlәr, bәndәrgahlar kәsilir, qanadlı quşun qaçmağı üçün bir yer
buraxılmırdı. Hәr yana, hәr yerә әtdәn çәpәr çәkilir: “Bu dәfә daha Qaçaq
Nәbinin yüz canı olsa, birisi salamat qurtarmaz”, – deyә hamıdan artıq Sәlim
bәy sevinir, medal üçün sinәsini arıtlayıb: “Burdan vurun, ordan tutun!” –
deyib kәkәlәnir, dәrisinә sığmırdı. Ancaq yenә Qaçaq Nәbi divana aman
vermir. Düşmәnә qan ağladırdı. Belә olanda, Sәlim bәy qarışıq bütün
divanın ümidi daşa dәyib dәryadakı sal buz kimi sınır, yenә dә padşaha qara
xәbәr gedirdi: bu qәdәr öldü, bu qәdәr yaralandı, ancaq Qaçaq Nәbi qaçıb
aradan çıxdı... Belә bir xәbәrdәn sonra padşah da saqqalını dartışdırıb:
– Nә oldu, bir qara tatar bu qәdәr qoşunun, yaraqlının qabağından qaçıb
qurtardı? – deyә bar-bar bağırır, әfsәrlәrinin üstünә acıqlanırdı:
– Bu vәhşi Qafqazın dağlarını topla düzәltdirmәk gәrәkdir!..
Ancaq kim nә tәhәr әlhaya düşsә dә, el-oba sevinir, qaçaq Nәbinin
şәninә mәclislәr qurulur, bu dava barәsindә dә tәzә-tәzә söz qoşulub nәğ-
mәlәr, havalar yaranır, Sәlim bәyin isә bağrı çatlayır, ödü ağzına gәlirdi.
Padşaha yazılan, Peterburqa göndәrilәn son bir mәlumatda deyilirdi:
daha Qafqazda duruş gәtirmәyәn, başının dәstәsini itirәn Nәbi qaçıb İran-
Turana adladı!
Bu gözlәnilmәz xәbәrdәn şad-xürrәm olan padşah xüsusi namәlәr
yazıb, Tehranda әylәşәn şahәnşaha, İstanbulda oturan sultana göndәrdi ki,
bәs ayıq-sayıq durun, mәnim mәmlәkәtimdәn qaçan Nәbi daha sizin ölkәdә
şuluqluq törәdib, azar-bezar salmasın, “torpaq-torpaq!” deyә mujiklәrinizin,
rәncbәrlәrinizin, dehqanlarınızın ağızlarına dil atıb, sizin ellәrә qırmızı dilli
alov yaymasın. Rәiyyәtlәrinizi yuxudan qaldırıb mәşriqә Puqaçov azarını
keçirmәsin... Bir dә padşah hәr iki kağızın ayağında öz dәstxәtilә yazırdı
ki, bәs bilәsiniz ki: “Kәsik baş söylәmәz!” Necә olsa, Nәbini öldürün, başını
nizәyә taxıb mәnә göndәrin ki, mәn dә iki ağırı xәzinәnizә qızıl göndәrim!..
Әslinә gәlәndә Qaçaq Nәbi nә İranda, nә dә Turanda idi, yazın bu güm-
rah çağında Sarıbaba dağında, Pәri çınqılının әtәyindә idi. Arakәsmәdәn
çıxan Nәbi, divanı dalınca oynadıb ağzını İran sәrhәdinә, Araz çayına salıb,
bir göz qırpımında başının dәstәsilә Kirs dağı yuxarı qalxıb, Turşsudan
keçib burada әylәşmişdi. Nәbi hәm burada dincәlmәk, hәm dә düşmәnin
gözünә dәymәmәk üçün öz igidlәrini ikibir, üçbir daha uzaqlara, başı qarlı
hansı üzlә cavab versin? Gorus naçalnikindәn başlayıb, Gәncә quberna- 127
tından ötüb, Tiflisdәki sәrdara qәdәr padşaha hey xәbәr yazılır, yuxarıdan
hey fәrman gәlirdi. Bütün divan bir dә bir-birinә dәyir, padşahın şәkli asılan
otaqları qışqırtı-bağırtı doldurur, bir dә toplu-tüfәngli qoşun Qaçaq Nәbinin
üstünә yeridilir, nağaralar döyülüb, şeypurlar çalınır, boz şinelli soldat,
bәydәn, xandan, hampadan düzәlәn tüfәng-tapançalı atlı dağ-daşı bürüyür.
Bütün bәrәlәr, bәndәrgahlar kәsilir, qanadlı quşun qaçmağı üçün bir yer
buraxılmırdı. Hәr yana, hәr yerә әtdәn çәpәr çәkilir: “Bu dәfә daha Qaçaq
Nәbinin yüz canı olsa, birisi salamat qurtarmaz”, – deyә hamıdan artıq Sәlim
bәy sevinir, medal üçün sinәsini arıtlayıb: “Burdan vurun, ordan tutun!” –
deyib kәkәlәnir, dәrisinә sığmırdı. Ancaq yenә Qaçaq Nәbi divana aman
vermir. Düşmәnә qan ağladırdı. Belә olanda, Sәlim bәy qarışıq bütün
divanın ümidi daşa dәyib dәryadakı sal buz kimi sınır, yenә dә padşaha qara
xәbәr gedirdi: bu qәdәr öldü, bu qәdәr yaralandı, ancaq Qaçaq Nәbi qaçıb
aradan çıxdı... Belә bir xәbәrdәn sonra padşah da saqqalını dartışdırıb:
– Nә oldu, bir qara tatar bu qәdәr qoşunun, yaraqlının qabağından qaçıb
qurtardı? – deyә bar-bar bağırır, әfsәrlәrinin üstünә acıqlanırdı:
– Bu vәhşi Qafqazın dağlarını topla düzәltdirmәk gәrәkdir!..
Ancaq kim nә tәhәr әlhaya düşsә dә, el-oba sevinir, qaçaq Nәbinin
şәninә mәclislәr qurulur, bu dava barәsindә dә tәzә-tәzә söz qoşulub nәğ-
mәlәr, havalar yaranır, Sәlim bәyin isә bağrı çatlayır, ödü ağzına gәlirdi.
Padşaha yazılan, Peterburqa göndәrilәn son bir mәlumatda deyilirdi:
daha Qafqazda duruş gәtirmәyәn, başının dәstәsini itirәn Nәbi qaçıb İran-
Turana adladı!
Bu gözlәnilmәz xәbәrdәn şad-xürrәm olan padşah xüsusi namәlәr
yazıb, Tehranda әylәşәn şahәnşaha, İstanbulda oturan sultana göndәrdi ki,
bәs ayıq-sayıq durun, mәnim mәmlәkәtimdәn qaçan Nәbi daha sizin ölkәdә
şuluqluq törәdib, azar-bezar salmasın, “torpaq-torpaq!” deyә mujiklәrinizin,
rәncbәrlәrinizin, dehqanlarınızın ağızlarına dil atıb, sizin ellәrә qırmızı dilli
alov yaymasın. Rәiyyәtlәrinizi yuxudan qaldırıb mәşriqә Puqaçov azarını
keçirmәsin... Bir dә padşah hәr iki kağızın ayağında öz dәstxәtilә yazırdı
ki, bәs bilәsiniz ki: “Kәsik baş söylәmәz!” Necә olsa, Nәbini öldürün, başını
nizәyә taxıb mәnә göndәrin ki, mәn dә iki ağırı xәzinәnizә qızıl göndәrim!..
Әslinә gәlәndә Qaçaq Nәbi nә İranda, nә dә Turanda idi, yazın bu güm-
rah çağında Sarıbaba dağında, Pәri çınqılının әtәyindә idi. Arakәsmәdәn
çıxan Nәbi, divanı dalınca oynadıb ağzını İran sәrhәdinә, Araz çayına salıb,
bir göz qırpımında başının dәstәsilә Kirs dağı yuxarı qalxıb, Turşsudan
keçib burada әylәşmişdi. Nәbi hәm burada dincәlmәk, hәm dә düşmәnin
gözünә dәymәmәk üçün öz igidlәrini ikibir, üçbir daha uzaqlara, başı qarlı
