Page 685 - design_Topcubashov_Full_Layout 1
P. 685
İzahlar və şərhlər
nәzәrdә tutulur. Osmanlı imperiyasının qüdrәtli dövründә boğazlardan
istifadә imperiyanın sırf daxili işi sayılırdı. Lakin beynәlxalq gәmiçiliyin
inkişafı ilә әlaqәdar XVII әsrdәn etibarәn vәziyyәt dәyişmişdi.
Türkiyәni boğazlara nәzarәtdәn hәr vasitә ilә kәnarlaşdırmağa cәhd
olunurdu. 1915-ci ilin gizli anlaşmasına görә boğazlara nәzarәt
hüququnun Rusiyaya verilmәsi nәzәrdә tutulurdu. Türkiyә diplomati -
yasının xüsusi dirәniş göstәrdiyi bu mәsәlә özünün nisbәtәn mәqbul
hәllini 1934-cü il Montre anlaşmasında tapmışdı.
638 Musa bәy Rәfiyev (1888–1938) – azәrbaycanlı hәkim, siyasәtçi
vә dövlәt xadimi. Azәrbaycan Cümhuriyyәtinin ikinci hökumәt
kabinetindә sәhiyyә vә sosial müdafiә naziri vәzifәsini tutmuşdu.
1920-ci ildәn sonra siyasi mühacir. Hәyatının son illәri hәkim kimi
çalışdığı İranda keçmişdi.
639 Tağı Rza (Rzazadә) – “Müsavat” partiyasının fәallarından biri.
İranda vә Türkiyәdә siyasi mühacir hәyatı yaşamışdı. Mühacirәt
dövründә İran müsavatçılarının öndә gәlәn simalarından olmuşdu.
640 Xosrov bәy Sultanov (1879–1943) – hәkim, ictimai-siyasi xadim,
Cümhuriyyәtin ilk hәrbi naziri (may-iyun, 1918), әkinçilik naziri
(iyun-iyul, 1918), Qarabağın general-qubernatoru (1918–1920).
İstanbulda Qafqaz Konfederatları Komitәsinin qurucularından idi.
M.Ә.Rәsulzadәnin liderliyi әleyhinә olmuşdu. 685
641 Balağa Ağayev (1899–?) – Azәrbaycan Cümhuriyyәti Parlamentinin
ali tәhsil almaq üçün xaricә göndәrdiyi yüz tәlәbәdәn biri. Sorbonna
Universitetindә oxumuşdu. Sonrakı taleyi barәdә mәlumat yoxdur.
642 Müvәqqәti mәrkәz – Azәrbaycan siyasi mühacirәtinin fәaliyyәtini
koordinasiya etmәk üçün M.Ә.Rәsulzadәnin İstanbula gәlişindәn
sonra 1923-cü ildә tәsis edilmiş keçici qurum.
643
“Prometey” – Qafqaz vә Türküstan siyasi mühacirlәrinin Parisdә
fәaliyyәt göstәrәn “Prometey” klubunun eyniadlı nәşri. 1926–1938-ci
illәrdә Parisdә Georgi Qvazavanın redaktorluğu ilә fransız dilindә
çap olunan ictimai-siyasi jurnal. Nәşrin redaksiya heyәtinә Mәhәmmәd
Әmin Rәsulzadә, Mir Yaqub Mehdiyev, Mustafa Çokayev, Aleksandr
Şulqin, Ayaz İshaqi, Noy Jordaniya vә başqaları daxil idilәr.
644 Mәhәmmәd Sәid Şamil (1901–1981) – Şeyx Şamilin nәvәsi.
Daha çox Şeyx Şamillә bağlılığına görә 1920-ci ildә Dağıstanda
bolşeviklәrә qarşı üsyanın rәhbәrlәrindәn biri olmuşdu. 1920-ci ildәn
siyasi mühacir kimi әvvәl İstanbulda, sonra isә әsasәn, Varşavada
yaşamışdı. Qafqaz dağlıları Xalq partiyasının qurucularından biri vә
baş katibi idi. Onun tәşәbbüsü ilә 1978-ci ildә İstanbulda Şeyx Şamil
irsini araşdıran fond yaradılmışdı.