Page 12 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 12
Yer necә yaranıb?
G ünlәrin birindә insan Ayla, başqa sulara: okeanlara, dәnizlәrә, göllәrә, çaylara
planetlәrlә maraqlanmağa, onla- vә bütün kiçik su mәnbәlәrinә “hidrosfer”
rı öyrәnmәyә başladı. Amma deyilir.
nә qәdәr maraqlı olsa da, o hәlә dә Yerin
quruluşunu dәqiq bilmir. İnsan Yer qabığının yalnız lap üst qatını
Bu sualın tәxmini cavabı belәdir: Yer öyrәnә bilib deyә, planetimizin içәridәn
planeti özlüyündә nәhәng bir kürә, yaxud necә göründüyündәn danışmaq bizim üçün
әsasәn qaya süxurlarından ibarәt olan bir çәtindir. Dәrin neft quyuları, mәdәn
sferadır. Yerin nüvәsi dә sәrtdir, çünki şaxtaları qazarkәn biz görürük ki, quyu
onun daxilindәki süxurlar dәhşәtli bir dәrinlәşdikcә onun içindәki temperatur
tәzyiq altında qәrar tutub. da artır. Tәxminәn 3,5 kilometr dәrinlikdә
olan temperatur artıq suyu qaynadacaq
Gәlin, bu mәqamı daha diqqәtlә dәrәcәdәdir. Alimlәr Yerin daxili quruluşu-
araşdıraq. Yer qabığı 18-50 kilometr qalınlığı nu öyrәnәrkәn onların kömәyinә zәlzәlәlә-
olan, sıx qaya süxurlarından ibarәt bir rin tәdqiqatı yetdi. İndi onlar belә hesab
qatdır. Bu qata “litosfer” dә deyirlәr. edir ki, böyük dәrinliklәrdә temperatur
Qabığın üst qatı qitәlәri yaradır, çökәklәrdә Yer qabığındakı qәdәr sürәtlә artmır. Odur
isә dәnizlәr, okeanlar, qitәlәrin daxilindә ki, Yer planetinin nüvәsindәki temperatur
yerlәşәn göllәr qәrar tutur. Yer sәthindәki 5500 dәrәcәdәn çox deyil. Heç şübhәsiz
ki, bu da çox böyük temperaturdur, çünki
artıq 1200 dәrәcәdә bütün qaya süxurları
әriyir.
Yer qabığı iki qatdan ibarәtdir. Qitәlәr
üçün bünövrә olan üst qat sәrt qranitdәn
ibarәtdir. Bu qranit tәbәqәsinin altında
“bazalt” adlandırılan süxurdan ibarәt qalın
vә sәrt qat yerlәşir. Alimlәr belә hesab
edir ki, Yerin mәrkәzindә diametri 7 500
kilometr olan, әrimiş dәmirdәn ibarәt
nәhәng nüvә yerlәşir. Mәrkәzi nüvә ilә
Yer qabığı arasında isә qalınlığı 3,5 min
kilometr olan, “mantiya” adlandırılan bir
tәbәqә var. Belә tәxmin edirlәr ki,
mantiyanın tәrkibi “olivin” adlı, qaya
süxurlarına bәnzәr süxurlardan ibarәtdir.
G ünlәrin birindә insan Ayla, başqa sulara: okeanlara, dәnizlәrә, göllәrә, çaylara
planetlәrlә maraqlanmağa, onla- vә bütün kiçik su mәnbәlәrinә “hidrosfer”
rı öyrәnmәyә başladı. Amma deyilir.
nә qәdәr maraqlı olsa da, o hәlә dә Yerin
quruluşunu dәqiq bilmir. İnsan Yer qabığının yalnız lap üst qatını
Bu sualın tәxmini cavabı belәdir: Yer öyrәnә bilib deyә, planetimizin içәridәn
planeti özlüyündә nәhәng bir kürә, yaxud necә göründüyündәn danışmaq bizim üçün
әsasәn qaya süxurlarından ibarәt olan bir çәtindir. Dәrin neft quyuları, mәdәn
sferadır. Yerin nüvәsi dә sәrtdir, çünki şaxtaları qazarkәn biz görürük ki, quyu
onun daxilindәki süxurlar dәhşәtli bir dәrinlәşdikcә onun içindәki temperatur
tәzyiq altında qәrar tutub. da artır. Tәxminәn 3,5 kilometr dәrinlikdә
olan temperatur artıq suyu qaynadacaq
Gәlin, bu mәqamı daha diqqәtlә dәrәcәdәdir. Alimlәr Yerin daxili quruluşu-
araşdıraq. Yer qabığı 18-50 kilometr qalınlığı nu öyrәnәrkәn onların kömәyinә zәlzәlәlә-
olan, sıx qaya süxurlarından ibarәt bir rin tәdqiqatı yetdi. İndi onlar belә hesab
qatdır. Bu qata “litosfer” dә deyirlәr. edir ki, böyük dәrinliklәrdә temperatur
Qabığın üst qatı qitәlәri yaradır, çökәklәrdә Yer qabığındakı qәdәr sürәtlә artmır. Odur
isә dәnizlәr, okeanlar, qitәlәrin daxilindә ki, Yer planetinin nüvәsindәki temperatur
yerlәşәn göllәr qәrar tutur. Yer sәthindәki 5500 dәrәcәdәn çox deyil. Heç şübhәsiz
ki, bu da çox böyük temperaturdur, çünki
artıq 1200 dәrәcәdә bütün qaya süxurları
әriyir.
Yer qabığı iki qatdan ibarәtdir. Qitәlәr
üçün bünövrә olan üst qat sәrt qranitdәn
ibarәtdir. Bu qranit tәbәqәsinin altında
“bazalt” adlandırılan süxurdan ibarәt qalın
vә sәrt qat yerlәşir. Alimlәr belә hesab
edir ki, Yerin mәrkәzindә diametri 7 500
kilometr olan, әrimiş dәmirdәn ibarәt
nәhәng nüvә yerlәşir. Mәrkәzi nüvә ilә
Yer qabığı arasında isә qalınlığı 3,5 min
kilometr olan, “mantiya” adlandırılan bir
tәbәqә var. Belә tәxmin edirlәr ki,
mantiyanın tәrkibi “olivin” adlı, qaya
süxurlarına bәnzәr süxurlardan ibarәtdir.
