Page 9 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 9
9
Günәş sisteminin forması niyә belәdir?
B iz Günәş sisteminin niyә mәhz Günәş sisteminin indiki forması da
bu formada olduğunun sәbәbini müәyyәn mәnada bir tәsadüfün
bilmirik. O, Kainatdakı bir çox nәticәsidir. Bәs onda niyә sistemimiz öz
başqa Günәş sistemlәri kimi, tamam başqa formasını qoruyub saxlayır? Keplerin
quruluşa da malik ola bilәrdi. Günәş “planetlәrin hәrәkәti” nәzәriyyәsinә
sistemlәrinin formalarında da bir qanuna- әsasәn, bütün planetlәr Günәşin әtrafında
uyğunluq var – bu, onların necә әmәlә elliptik (yumurtaşәkilli, uzanmış) orbitlә
gәldiyindәn asılıdır. Bizim sistemin niyә fırlanır; planet Günәşә nә qәdәr yaxındırsa,
mәhz bu formada olmasının sәbәbini onun hәrәkәt sürәti dә bir o qәdәr çox
bilmәsәk dә, Günәş sisteminin indiki olur; bir dövrәnin başa çatdığı zaman isә
formasını necә qoruyub saxladığını izah planetlә Günәş arasındakı mәsafәdәn
edәn tәbiәt qanunlarını tapmışıq. asılıdır. Nyutonun cazibә qanunu (Kep-
Başqa planetlәr kimi, Yer kürәsi dә lerin üç qanunu onun tәrkib hissәsidir)
özünün Günәş әtrafındakı orbitindә dövr iki cismin bir-birini niyә cәzb etdiyinә
edir. Bir dәfә dövr etmәk üçün sәrf olunan dәqiq izah verir. Günәş sistemi dә ona
zamana biz “il” deyirik. Digәr planetlәrin görә bu formadadır ki, tәbiәtin mövcud
dә bәlli orbitlәri var vә bu orbitlәr qanunlarına әsasәn, Günәşlә planetlәr
Yerinkindәn ya böyük, ya da kiçik olur. arasında müәyyәn qarşılıqlı әlaqәlәr var.
Bәs Günәş sisteminin özü necә әmәlә
gәlib? Niyә planetlәr mәhz bu boydadır?
Niyә onlar mәhz öz orbitlәrindә dövr
edirlәr? Astronomlar bu sualların dәqiq
cavabını bilmir, onları aydınlaşdıra bilәcәk
iki nәzәriyyә irәli sürürlәr. Bu nәzәriyyә-
lәrdәn birincisinә әsasәn, Günәş vә
planetlәr fәzada bir zamanlar durmadan
hәrlәnәn isti qazlardan ibarәt nәhәng bu-
luddan yaranıb. Bu nәhәng, hәrlәnәn toz
vә qaz buludu tәdricәn sıxlaşaraq
planetlәri yaradıb.
Digәr nәzәriyyәnin tәrәfdarları isә elә
hesab edirlәr ki, bir vaxtlar Günәşә başqa
bir ulduz yaxınlaşıb, ondan cazibә
nәticәsindә iri “parçalar” qoparıb vә bu
“parçalar” zaman keçdikcә ayrı-ayrı
planetlәrә çevrilib.
Bu nәzәriyyәlәrin hansının hәqiqәtә
daha çox uyğun olduğu bir o qәdәr dә
mühüm deyil. Mühüm olanı budur ki,
Günәş sisteminin forması niyә belәdir?
B iz Günәş sisteminin niyә mәhz Günәş sisteminin indiki forması da
bu formada olduğunun sәbәbini müәyyәn mәnada bir tәsadüfün
bilmirik. O, Kainatdakı bir çox nәticәsidir. Bәs onda niyә sistemimiz öz
başqa Günәş sistemlәri kimi, tamam başqa formasını qoruyub saxlayır? Keplerin
quruluşa da malik ola bilәrdi. Günәş “planetlәrin hәrәkәti” nәzәriyyәsinә
sistemlәrinin formalarında da bir qanuna- әsasәn, bütün planetlәr Günәşin әtrafında
uyğunluq var – bu, onların necә әmәlә elliptik (yumurtaşәkilli, uzanmış) orbitlә
gәldiyindәn asılıdır. Bizim sistemin niyә fırlanır; planet Günәşә nә qәdәr yaxındırsa,
mәhz bu formada olmasının sәbәbini onun hәrәkәt sürәti dә bir o qәdәr çox
bilmәsәk dә, Günәş sisteminin indiki olur; bir dövrәnin başa çatdığı zaman isә
formasını necә qoruyub saxladığını izah planetlә Günәş arasındakı mәsafәdәn
edәn tәbiәt qanunlarını tapmışıq. asılıdır. Nyutonun cazibә qanunu (Kep-
Başqa planetlәr kimi, Yer kürәsi dә lerin üç qanunu onun tәrkib hissәsidir)
özünün Günәş әtrafındakı orbitindә dövr iki cismin bir-birini niyә cәzb etdiyinә
edir. Bir dәfә dövr etmәk üçün sәrf olunan dәqiq izah verir. Günәş sistemi dә ona
zamana biz “il” deyirik. Digәr planetlәrin görә bu formadadır ki, tәbiәtin mövcud
dә bәlli orbitlәri var vә bu orbitlәr qanunlarına әsasәn, Günәşlә planetlәr
Yerinkindәn ya böyük, ya da kiçik olur. arasında müәyyәn qarşılıqlı әlaqәlәr var.
Bәs Günәş sisteminin özü necә әmәlә
gәlib? Niyә planetlәr mәhz bu boydadır?
Niyә onlar mәhz öz orbitlәrindә dövr
edirlәr? Astronomlar bu sualların dәqiq
cavabını bilmir, onları aydınlaşdıra bilәcәk
iki nәzәriyyә irәli sürürlәr. Bu nәzәriyyә-
lәrdәn birincisinә әsasәn, Günәş vә
planetlәr fәzada bir zamanlar durmadan
hәrlәnәn isti qazlardan ibarәt nәhәng bu-
luddan yaranıb. Bu nәhәng, hәrlәnәn toz
vә qaz buludu tәdricәn sıxlaşaraq
planetlәri yaradıb.
Digәr nәzәriyyәnin tәrәfdarları isә elә
hesab edirlәr ki, bir vaxtlar Günәşә başqa
bir ulduz yaxınlaşıb, ondan cazibә
nәticәsindә iri “parçalar” qoparıb vә bu
“parçalar” zaman keçdikcә ayrı-ayrı
planetlәrә çevrilib.
Bu nәzәriyyәlәrin hansının hәqiqәtә
daha çox uyğun olduğu bir o qәdәr dә
mühüm deyil. Mühüm olanı budur ki,
