Page 664 - "Azərbaycan ədəbiyyatı antologiyası" (Proza)
P. 664
Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatû antologiyasû
gedirdik. Sәn döngәyә çıxıb dalımızca baxırdın... Gözünün qabağında
möcüzәlәr baş verib, kişi, heç birindәn xәbәrin olmayıb!.. Göyün üzü açıq
olanda dağlar uzaqdan aydınca görükürdü, o dağlardan üzümüzә qar külәyi
әsirdi. O, әlini qarlı dağlara uzadıb soruşurdu, müәllim, bәs dağların o
üzündә kim olur? Deyirdim, heç kim olmur, oğlum, orda böyük, ucsuz-
bucaqsız bir boşluq var. Deyirdi, bәs boşluq nәdi? Deyirdim, adam yaşayan
yerdә daha adam yaşamayanda ora boşluq deyirlәr. Soruşurdu, bәs oralarda
niyә heç kәs yaşamır? Deyirdim, orda bir zaman biz özümüz yaşamışıq,
sonra da iş-güc, dolanışıq dalınca dağlardan düşüb dağılmışıq bu düzlәrә,
indi dә ha çalışırıq, işimizi-gücümüzü, dolanışığımızı buraxıb ora qayıda
bilmirik... Belәcә, bir vaxt ondan öyrәndiklәrimi indi onun özünә
qaytarırdım. Mәn danışdıqca o, tez-tez dönüb dağlara baxırdı... Yadındamı,
әmin oğlanları cәzalarının yarıdan çoxunu çәkәndәn sonra düzüb-qoşub
664 onları türmәdәn buraxdırdınız, onlar da qayıdan kimi yolun qırağında sal-
laqxana açdılar. Bax, o sallaqxananın yanından keçәndә dartınıb әlimdәn
çıxırdı, üstü-başı qanlı әmin oğlanlarının әti necә hәvәslә doğradığına uzun-
uzadı baxırdı. Mәn onları gözüm görmәsin deyә, dönüb onu çağırmırdım,
xeyli uzaqdan qayıdıb baxanda görürdüm necә durmuşdusa, elә dә durub.
Әmin oğlanları elә bilirdilәr uşaq әtә umsunur, әtdәn bir tikә kәsib ona
uzadırdılar. Onda o, huşdan ayılıb ordan tez uzaqlaşırdı, qaça-qaça gәlib
mәnә çatırdı.
– Bәlkә, әmim uşaqlarının onu nә tәhәr öldürdüklәri yadına düşürmüş?
– Yox, adamlar onun yadına düşmәzdi, ağrılar düşәrdi. Mәn bilәn, o
dәqiqәlәrdә onun bәdәn yaddaşı, qan yaddaşı oyanırdı, yaralarının yeri
dillәnirdi, ağrısının yadına bıçaq ucu dәyirdi. Mәn onun bu halından çox
qorxurdum. Adam ata-babalarının әzablarını canı-qanıyla necә duyursa, o
da çürüyüb getmiş bәdәnin ağrılarını canında elә gәzdirirdi. O yaraların ağzı
açılsaydı, o ya miskin, ya da cәllad olmalıydı. Bax, mәn bundan
qorxurdum... Heç yadımdan çıxmaz, әmin oğlu әlindә bir parça buğlanan
әt uşağın dalınca mat-mat baxırdı. O, әtә yaxın dursaydı, öz әtini yemiş
olacaqdı. Dişi qana batacaqdı, ondan sonra adam әtinә yeriklәyәcәkdi.
Ancaq әmin oğlunun qanlı payı әlindә qaldı. Onda bildim, ondan nәsә ola-
caq, mәnә hәlә uzun illәr nәfәs verәcәk...
– Ancaq sәnә deyim, arvad, kişi kimi cınqırını da çıxartmadı. Harda
görünüb bıçaq qarnına işlәyә, sәnin dә gözün yol çәkә?
– Sәsini çıxartmazdı, bilirәm. Yaşlandıqca elә bil lal olurdu, bütün günü
oturub harasa baxa-baxa fikirlәşirdi. Baxışının izinә düşmәk olmurdu, niyә
gedirdik. Sәn döngәyә çıxıb dalımızca baxırdın... Gözünün qabağında
möcüzәlәr baş verib, kişi, heç birindәn xәbәrin olmayıb!.. Göyün üzü açıq
olanda dağlar uzaqdan aydınca görükürdü, o dağlardan üzümüzә qar külәyi
әsirdi. O, әlini qarlı dağlara uzadıb soruşurdu, müәllim, bәs dağların o
üzündә kim olur? Deyirdim, heç kim olmur, oğlum, orda böyük, ucsuz-
bucaqsız bir boşluq var. Deyirdi, bәs boşluq nәdi? Deyirdim, adam yaşayan
yerdә daha adam yaşamayanda ora boşluq deyirlәr. Soruşurdu, bәs oralarda
niyә heç kәs yaşamır? Deyirdim, orda bir zaman biz özümüz yaşamışıq,
sonra da iş-güc, dolanışıq dalınca dağlardan düşüb dağılmışıq bu düzlәrә,
indi dә ha çalışırıq, işimizi-gücümüzü, dolanışığımızı buraxıb ora qayıda
bilmirik... Belәcә, bir vaxt ondan öyrәndiklәrimi indi onun özünә
qaytarırdım. Mәn danışdıqca o, tez-tez dönüb dağlara baxırdı... Yadındamı,
әmin oğlanları cәzalarının yarıdan çoxunu çәkәndәn sonra düzüb-qoşub
664 onları türmәdәn buraxdırdınız, onlar da qayıdan kimi yolun qırağında sal-
laqxana açdılar. Bax, o sallaqxananın yanından keçәndә dartınıb әlimdәn
çıxırdı, üstü-başı qanlı әmin oğlanlarının әti necә hәvәslә doğradığına uzun-
uzadı baxırdı. Mәn onları gözüm görmәsin deyә, dönüb onu çağırmırdım,
xeyli uzaqdan qayıdıb baxanda görürdüm necә durmuşdusa, elә dә durub.
Әmin oğlanları elә bilirdilәr uşaq әtә umsunur, әtdәn bir tikә kәsib ona
uzadırdılar. Onda o, huşdan ayılıb ordan tez uzaqlaşırdı, qaça-qaça gәlib
mәnә çatırdı.
– Bәlkә, әmim uşaqlarının onu nә tәhәr öldürdüklәri yadına düşürmüş?
– Yox, adamlar onun yadına düşmәzdi, ağrılar düşәrdi. Mәn bilәn, o
dәqiqәlәrdә onun bәdәn yaddaşı, qan yaddaşı oyanırdı, yaralarının yeri
dillәnirdi, ağrısının yadına bıçaq ucu dәyirdi. Mәn onun bu halından çox
qorxurdum. Adam ata-babalarının әzablarını canı-qanıyla necә duyursa, o
da çürüyüb getmiş bәdәnin ağrılarını canında elә gәzdirirdi. O yaraların ağzı
açılsaydı, o ya miskin, ya da cәllad olmalıydı. Bax, mәn bundan
qorxurdum... Heç yadımdan çıxmaz, әmin oğlu әlindә bir parça buğlanan
әt uşağın dalınca mat-mat baxırdı. O, әtә yaxın dursaydı, öz әtini yemiş
olacaqdı. Dişi qana batacaqdı, ondan sonra adam әtinә yeriklәyәcәkdi.
Ancaq әmin oğlunun qanlı payı әlindә qaldı. Onda bildim, ondan nәsә ola-
caq, mәnә hәlә uzun illәr nәfәs verәcәk...
– Ancaq sәnә deyim, arvad, kişi kimi cınqırını da çıxartmadı. Harda
görünüb bıçaq qarnına işlәyә, sәnin dә gözün yol çәkә?
– Sәsini çıxartmazdı, bilirәm. Yaşlandıqca elә bil lal olurdu, bütün günü
oturub harasa baxa-baxa fikirlәşirdi. Baxışının izinә düşmәk olmurdu, niyә
