Page 6 - "Morelin ixtirası"

lfo Bio Kasares

“psixoloji” romanlar formasızlığa meyilli olur. Rus
müəlliflər və tələbələri ürək bulandıracaq qədər
əsaslandırmağa çalışırdılar ki, hər növ obraz yaratmağa
icazə var: xoşbəxtlikdən intihar edənlər, mərhəmətdən
adam öldürənlər, həmişəlik ayrılmağa razı olacaq
qədər bir-birini sevənlər, dikbaşlığa, ya sadəliyə görə
satqınlıq edənlər... Bu mütləq sərbəstlik, yekunda,
qarışıqlığa gətirib çıxarır. Digər tərəfdən, “psixoloji”
roman həm də “realist” roman olmağa çalışır, onun
yazıçı təxəyyülünün məhsulu olduğunu unutmağımızı
istəyir və hər mənasız müəyyənlikdən (ya da hər
zəif qeyri-müəyyənlikdən) yeni bir gerçəklik yaratmağa
cəhd göstərir. Marsel Prustun əsərlərində elə səhifələr
və bölmələr var ki, onları təxəyyül məhsulu kimi
qəbul etmək mümkün deyil. Biz özümüz də bilmədən
onlarla, gündəlik həyatın cansıxıcı və mənasız tərəfləri
ilə barışdığımız kimi barışırıq. Macəra romanı isə,
əksinə, reallığın təcəssümü kimi ortaya çıxmağa
cəhd göstərmir: o, təxəyyül məhsulu olub hər hansı
bir bölməsinin həqiqət olmamağından əziyyət çəkmir;
“Qızıl eşşək”, “Sindibadın yeddi səyahəti” və ya “Don
Kixot” kimi əsərlərdəki süjet xəttini təkrarlamaq
qorxusu, onu öz süjetinə ciddi yanaşmağa məcbur
edir.

Bu dediyim, intellektual səpkili bir səbəb idi;
başqa səbəblər də var ki, empirik xarakter daşıyır.
Hamımız gileylənirik ki, bizim əsr maraqlı intriqalar1
yaratmağa qadir deyil, lakin heç kəs cürətə gəlib

1Romanda əsas hadisənin inkişafı (tərc.)

6