Page 344 - "Hər suala bir cavab" (I cild)
P. 344
Dinozavrlar necә yaranıb?
A limlәr belә hesab edir ki, di- Sonra reptiliyalar getdikcә daha böyük,
nozavrlar tәxminәn 180 milyon daha güclü olmağa başladılar. Onların
il qabaq mövcud olub vә bәzilәri iri kәrtәnkәlәlәri, digәrlәri
tәxminәn 60 milyon il әvvәl onların kökü tısbağaları xatırladırdı. Qısa quyruqları,
kәsilib. Dinozavrların sürünәnlәr sayılma- qalın ayaqları vә iri başları vardı. Bitkilәrlә
sına görә onlar özlәrindәn әvvәl yaşamış qidalanırdılar.
sürünәnlәrdәn әmәlә gәlmәli idilәr. Yeri
gәlmişkәn, sürünәnlәr, yaxud reptiliyalar İlk dinozavrlar özlәrinin qәdim әcdad-
heyvanların ayrıca bir sinfidir ki, onlar larına – reptiliyalara bәnzәyirdilәr. Bәzilәri
üçün indi sadalayacağımız cәhәtlәr xarak- kәrtәnkәlәni xatırladır, digәrlәri arxa
terikdir: onlar istiqanlı deyillәr, yerdә pәncәlәri üzәrindә gәzә bilirdilәr. İlk di-
yaşaya bilirlәr, özünәmәxsus ürәk quruluş- nozavrlar o qәdәr dә iri deyildilәr, tәxminәn
ları olur vә әksәriyyәtinin bәdәnlәri pullarla hind toyuğu boyda olardılar vә onlar da
örtülüdür. arxa pәncәlәri üzәrindә gәzirdilәr. Bәzi
İlk reptiliyalar dinozavrlardan çox-çox növlәr elә balaca olaraq da qaldı, amma
әvvәl yaranıb. Onlar amfibiyalari xatırladır- digәrlәri getdikcә daha ağır, daha yekә
dılar (yәni hәm suda, hәm quruda yaşaya oldular. Bir zamanlar onların çoxunun
uzunluğu 2,5 metr idi. Uzunluğu hә a 6
bilirdilәr). Lakin yumurtalarını yalnız qu- metrә çatan, çәkisi tәxminәn fil qәdәr olan-
ruda qoyurdular. Balalarının ayaqları vә lar da vardı. Onların xırda başları, qısa,
ağciyәri vardı vә yalnız havada nәfәs ala küt dişlәri vardı vә bu dişlәr yalnız bitki
bilirdilәr; çox güman ki, hәşәratlarla mәnşәli qidanı çeynәmәk üçün yarayırdı.
qidalanırdılar. Onlar alçaq, bataqlıq yerlәrdә yaşayırdılar.
Sonra reptiliyaların tamam başqa әsri
yetişdi. Bәzi otyeyәn dinozavrlar elә nәhәng
idilәr ki, hә a dörd ayaq üzәrindә belә,
quruda yaşaya bilmirdilәr. Onlar vaxtlarının
çoxunu çaylarda, bataqlıqlarda keçirmәyә
başladılar. Dinozavrlardan birinә bron-
tozavr deyirdilәr, uzunluğu 20-24 metr,
çәkisi 34 tona yaxın idi.
Brontozavrlarla eyni zamanda başqa
dinozavrlar yer üzәrindә sakitcә dolaşır-
dılar. Onlardan biri – allozavrın 10 metr
uzunluğu, iti dişlәri vә caynaqları vardı,
brontozavrları vә başqa otyeyәn dino-
zavrları yemәklә dolanırdı. Belәliklә, di-
nozavrlar reptiliyaların inkişafında bir
mәrhәlә tәşkil edirdi. Onlar yer üzündә
iqlimin dәyişmәsindәn mәhv oldular, çünki
qidalanmaq üçün bütün ehtiyatlar tükәndi.
A limlәr belә hesab edir ki, di- Sonra reptiliyalar getdikcә daha böyük,
nozavrlar tәxminәn 180 milyon daha güclü olmağa başladılar. Onların
il qabaq mövcud olub vә bәzilәri iri kәrtәnkәlәlәri, digәrlәri
tәxminәn 60 milyon il әvvәl onların kökü tısbağaları xatırladırdı. Qısa quyruqları,
kәsilib. Dinozavrların sürünәnlәr sayılma- qalın ayaqları vә iri başları vardı. Bitkilәrlә
sına görә onlar özlәrindәn әvvәl yaşamış qidalanırdılar.
sürünәnlәrdәn әmәlә gәlmәli idilәr. Yeri
gәlmişkәn, sürünәnlәr, yaxud reptiliyalar İlk dinozavrlar özlәrinin qәdim әcdad-
heyvanların ayrıca bir sinfidir ki, onlar larına – reptiliyalara bәnzәyirdilәr. Bәzilәri
üçün indi sadalayacağımız cәhәtlәr xarak- kәrtәnkәlәni xatırladır, digәrlәri arxa
terikdir: onlar istiqanlı deyillәr, yerdә pәncәlәri üzәrindә gәzә bilirdilәr. İlk di-
yaşaya bilirlәr, özünәmәxsus ürәk quruluş- nozavrlar o qәdәr dә iri deyildilәr, tәxminәn
ları olur vә әksәriyyәtinin bәdәnlәri pullarla hind toyuğu boyda olardılar vә onlar da
örtülüdür. arxa pәncәlәri üzәrindә gәzirdilәr. Bәzi
İlk reptiliyalar dinozavrlardan çox-çox növlәr elә balaca olaraq da qaldı, amma
әvvәl yaranıb. Onlar amfibiyalari xatırladır- digәrlәri getdikcә daha ağır, daha yekә
dılar (yәni hәm suda, hәm quruda yaşaya oldular. Bir zamanlar onların çoxunun
uzunluğu 2,5 metr idi. Uzunluğu hә a 6
bilirdilәr). Lakin yumurtalarını yalnız qu- metrә çatan, çәkisi tәxminәn fil qәdәr olan-
ruda qoyurdular. Balalarının ayaqları vә lar da vardı. Onların xırda başları, qısa,
ağciyәri vardı vә yalnız havada nәfәs ala küt dişlәri vardı vә bu dişlәr yalnız bitki
bilirdilәr; çox güman ki, hәşәratlarla mәnşәli qidanı çeynәmәk üçün yarayırdı.
qidalanırdılar. Onlar alçaq, bataqlıq yerlәrdә yaşayırdılar.
Sonra reptiliyaların tamam başqa әsri
yetişdi. Bәzi otyeyәn dinozavrlar elә nәhәng
idilәr ki, hә a dörd ayaq üzәrindә belә,
quruda yaşaya bilmirdilәr. Onlar vaxtlarının
çoxunu çaylarda, bataqlıqlarda keçirmәyә
başladılar. Dinozavrlardan birinә bron-
tozavr deyirdilәr, uzunluğu 20-24 metr,
çәkisi 34 tona yaxın idi.
Brontozavrlarla eyni zamanda başqa
dinozavrlar yer üzәrindә sakitcә dolaşır-
dılar. Onlardan biri – allozavrın 10 metr
uzunluğu, iti dişlәri vә caynaqları vardı,
brontozavrları vә başqa otyeyәn dino-
zavrları yemәklә dolanırdı. Belәliklә, di-
nozavrlar reptiliyaların inkişafında bir
mәrhәlә tәşkil edirdi. Onlar yer üzündә
iqlimin dәyişmәsindәn mәhv oldular, çünki
qidalanmaq üçün bütün ehtiyatlar tükәndi.
