Page 5 - antologiya
P. 5
Türkiyә әdәbiyyatının beş mәrhәlәsi 5
Dil vә әdәbiyyat xalqın tarixi yaddaşını, milli
özünәmәxsusluğunu, özünüdәrki әks etdirәn
әsas mәnәvi zәnginlikdir vә istәnilәn mәdәniyyәt dina-
mikası daxili sistem dәyişikliklәri ilә bәrabәr, qarşılıqlı
әdәbi әlaqәlәrin inkişaf etdirilmәsini dә özündә ehtiva edir.
Türkiyә – Azәrbaycan әdәbi әlaqәlәrinin tarixi vә inkişafı
haqqında danışarkәn biz daha çox mәcburi inzibati
bölgülәrin tәsiri ilә, müәyyәn mәnada diferensiallaşmış
әdәbiyyatlar haqqında danışmalı oluruq. Ona görә ki,
Türkiyә vә Azәrbaycanın şifahi әdәbiyyatında vә ya dastan
poetikasında bir sәrhәdsizlik, böyük bir mәdәni arealı
әhatә edәn ümumilik müşahidә edirik. Folklor әnәnәsindә
(“Aşıq Qәrib”, “Әsli vә Kәrәm”, “Koroğlu” dastanları,
ayinlәr, mәrasim şeirlәri vә s.) eyni vә ya üst-üstә düşәn
elementlәrin olması tәbiidir. Lakin yazılı әdәbiyyatların
tarixindә dә yalnız qarşılıqlı mәdәni әlaqәlәrin tәsiri ilә
izah oluna bilmәyәcәk yaxınlıqların (әn azı, dil baxımın-
dan) müşahidә edildiyi dövrlәr olub. Mәsәlәn, tәxminәn
eyni dövrlәrdә, geniş bir coğrafiyanın müxtәlif yerlәrindә
yazıb-yaratmış sәnәtkarların yaradıcılığını araşdıranda
mәhz bunun şahidi oluruq:
“Ceyhun ilәn bәhri-Xәzәr arası, Dağ üstündәn enәr
seli türkmәnin. Gül qönçәsi, qara gözüm qarası, Dağ
üstündәn enәr seli türkmәnin” (Mәhtimqulu Fәraqi,
türkmәn şairi); “Mәni candan usandırdı, cәfadan yar
usanmazmı, Fәlәklәr yandı ahimdәn, muradım şәmi
Dil vә әdәbiyyat xalqın tarixi yaddaşını, milli
özünәmәxsusluğunu, özünüdәrki әks etdirәn
әsas mәnәvi zәnginlikdir vә istәnilәn mәdәniyyәt dina-
mikası daxili sistem dәyişikliklәri ilә bәrabәr, qarşılıqlı
әdәbi әlaqәlәrin inkişaf etdirilmәsini dә özündә ehtiva edir.
Türkiyә – Azәrbaycan әdәbi әlaqәlәrinin tarixi vә inkişafı
haqqında danışarkәn biz daha çox mәcburi inzibati
bölgülәrin tәsiri ilә, müәyyәn mәnada diferensiallaşmış
әdәbiyyatlar haqqında danışmalı oluruq. Ona görә ki,
Türkiyә vә Azәrbaycanın şifahi әdәbiyyatında vә ya dastan
poetikasında bir sәrhәdsizlik, böyük bir mәdәni arealı
әhatә edәn ümumilik müşahidә edirik. Folklor әnәnәsindә
(“Aşıq Qәrib”, “Әsli vә Kәrәm”, “Koroğlu” dastanları,
ayinlәr, mәrasim şeirlәri vә s.) eyni vә ya üst-üstә düşәn
elementlәrin olması tәbiidir. Lakin yazılı әdәbiyyatların
tarixindә dә yalnız qarşılıqlı mәdәni әlaqәlәrin tәsiri ilә
izah oluna bilmәyәcәk yaxınlıqların (әn azı, dil baxımın-
dan) müşahidә edildiyi dövrlәr olub. Mәsәlәn, tәxminәn
eyni dövrlәrdә, geniş bir coğrafiyanın müxtәlif yerlәrindә
yazıb-yaratmış sәnәtkarların yaradıcılığını araşdıranda
mәhz bunun şahidi oluruq:
“Ceyhun ilәn bәhri-Xәzәr arası, Dağ üstündәn enәr
seli türkmәnin. Gül qönçәsi, qara gözüm qarası, Dağ
üstündәn enәr seli türkmәnin” (Mәhtimqulu Fәraqi,
türkmәn şairi); “Mәni candan usandırdı, cәfadan yar
usanmazmı, Fәlәklәr yandı ahimdәn, muradım şәmi
